گفتوگو با معاون فنی و فناوری های نوین سازمان انتقال خون استان خراسان رضوی، درباره ابعاد گوناگونِ اهدای پلاکت خون
تعداد بازدید : 60
در ماه مبارک رمضان، اهدای خون کم می شود اما نیاز بیماران نه!
از آن جا که پلاکت یک محصول خونی پر مصرف است، با خبر شدیم که معمولا مراکز درمانی و انتقال خون، برای دسترسی به آن، با محدودیت هایی رو به رو هستند. روزهای گرم ماه رمضان و کاهش مراجعات مردمی برای اهدای خون، دلیل مناسبی بود تا دقایقی را پای حرفهای دکتر «علی حسنی»، معاون فنی و فناوری های نوین سازمان انتقال خون استان خراسان رضوی بنشینیم و از چند و چون اهدای پلاکت خونی و نیاز بیماران به آن مطلع شویم. دکتر حسنی درباره اهدای پلاکت خونی به بیماران و روش های نوین تفکیک پلاکت، حرفهایی زدند که خواندنشان خالی از لطف نیست.
جناب دکتر، معمولا مهمترین گروه بیمارانی که به پلاکت خون نیاز دارند، چه کسانی هستند و آیا پلاکت موردنیازشان، به موقع تامین میشود؟
پلاکت، وظیفه انعقاد خون را بر عهده دارد و معمولا بروز کمبود پلاکت در بیماران سرطانی رایج است که قبل از اجرای شیمی درمانی، قابل پیش بینی است. پزشک معالج یک بیمار سرطانی قبل از شیمی درمانی می داند که یکی از عوارض اصلی این کار، ممکن است کم شدن تعداد پلاکت های خونی باشد و همان موقع درخواست تهیه این محصول را می دهد. با وجود پر مصرف بودن این فراورده و محدودیت های تهیه آن، مراکز انتقال خون در همه جای کشور، همه تلاش خود را برای پیگیری نیاز بیمار انجام می دهند و این محصول در نهایت به بیمار نیازمند می رسد. هر چند ممکن است بیمارانی وجود داشته باشند که نیاز به پلاکت داشته باشند اما همان موقع در دست نباشد ولی در نهایت ظرف 24 ساعت، این پلاکت به دست بیمار می رسد. پلاکت محصولی است که نیاز به آن، اورژانسی نیست. به طور مثال کمبود گلبول های قرمز در خانم هایی که طی زایمان، خون زیادی از دست می دهند، بسیار حاد است و باید به سرعت خون مناسب به آن ها تزریق شود اما در مورد پلاکت، این مسئله تا این حد فوری نیست.
پلاکت چیست؟
پلاکت یک محصول سلولی خونی است. خون دارای دو بخش است؛ بخش سلولی و بخش مایعات. قسمت مایعات را در اصطلاح پلاسما می گویند که دارای املاح، چربی، پروتئین و کربوهیدرات است و وظیفه حمل و نقل مواد را بر عهده دارد. بخش دیگر خون، بخش سلولی است که خود دارای سه بخش عمده گلبول های قرمز، گلبول های سفید و پلاکت هاست. در بیشتر موارد، منظور از خون دادن، اهدای فراورده های گلبول های قرمز است که وظیفه انتقال اکسیژن به سلول ها را بر عهده دارند و برای همین بسیار مهم و حیاتی هستند. گلبول های سفید، در سیستم دفاعی بدن نقش دارند و در نهایت پلاکت ها سلول هایی هستند که در انعقاد خون موثر هستند.
محصول پلاکت چطور تهیه می شود؟
پلاکت ها به دو صورت تهیه می شوند. افرادی که روزانه به پایگاه های انتقال خون مراجعه می کنند، یک واحد خون معادل 450 سی سی اهدا می کنند؛ این خون، هم بخش سلولی دارد و هم بخش مایعات. وقتی این خون را از اهدا کننده دریافت می کنیم، گلبول قرمز، پلاسما و پلاکت را از هم جدا می کنیم. از آنجا که یک بیمار بالغ به 6 تا 7 واحد پلاکت خونی نیاز دارد، اگر ما کمتر از این مقدار به بیمار بدهیم، اثر درمانی مطلوب را نخواهد داشت. مدت زمان نگهداری این پلاکت ها بسیار محدود است. حداکثر بین 3 تا 5 روز پس از جداسازی، پلاکت می تواند به بدن بیمار تزریق شود. اگر مدت انقضای آن از 5 روز بگذرد، دیگر آن پلاکت به درد نمی خورد. بنابراین ما در تهیه و نگهداری این محصول نسبت به دیگر فراورده های خونی، با محدودیت بسیار عمده ای به نام زمانِ نگهداری مواجهیم! شیوه دیگر تهیه پلاکت، این است که از اهدا کننده فقط پلاکت بگیریم. این روش اهدای افروزیس نام دارد. در این روش یک واحد اهدای پلاکت برای هر بیمار کافی است و معادل همان 6 تا 7 واحد خون در روش قبلی است. این روش با دستگاه اتوماتیک انجام می گیرد، از یک اهدا کننده دریافت می شود و عوارض جانبی بسیار کمتری هم دارد. در کنار مزایای بسیار زیاد این روش، هزینه آن بالاتر است. ما برای تهیه پلاکت به روش افروزیس باید اول از سمت مراکز درمانی درخواست داشته باشیم. با وجود اطلاع رسانی ما، همکاری در این زمینه از سوی پزشکان کم است. پزشکان در زمان بستری بیمار باید پیش بینی کم شدن پلاکت در بیمار را داشته باشند و 24 ساعت زودتر به ما درخواست پلاکت به روش افروزیس را بدهند. اهدای پلاکت برای فرد اهدا کننده، حدود یک ساعت الی یک ساعت و نیم طول می کشد.
وضعیت اهدای خون و بهتبع آن پلاکت خونی، در ایام ماه مبارک رمضان چگونه است؟
متاسفانه به علت روزه داری و هوای گرم، مشارکت مردم در اهدای خون در ماه رمضان بسیار کم است. این در حالی است که نیاز بیماران به خون کمتر نمی شود. لذا هرسال با مشکل عمده ای در این زمینه مواجهیم. از مردم می خواهیم در ماه مبارک رمضان هم با مراجعه به مراکز انتقال خون، بعد از افطار و از ساعت 21:30 تا 1:30 بامداد، در این امر بزرگ یاری مان کنند چرا که تنها راه برطرف کردن نیاز بیماران به خون، مشارکت مردمی در اهدای خون و فراورده های خونی است. ما در شرایط بحرانی، حتی اجازه نداریم از کشور های دیگر خون وارد کنیم. بنابراین مشارکت مردم در اهدای خون، تنها راه تامین خون و پلاکت مورد نیاز بیماران کشورمان است. بد نیست بدانید اهدای خون برای روزه داران هیچ مشکلی ایجاد نمی کند، فقط باید بعد از افطار، میزان مصرف مایعات را بالاتر ببرند.
تاثیر اهدای خون بر بدن فرد اهداکننده چیست؟
اهدای خون همان قدر که برای بیمار فایده دارد برای بدن شخص اهدا کننده هم سودمند است. اهدای خون از غلیظ شدن خون جلوگیری می کند و به همین دلیل، خطر لخته شدن خون در رگ ها و سکته قلبی را به میزان قابل توجهی کاهش می دهد. افرادی که هر شش ماه یک بار خون اهدا میکنند کمتر دچار سکته قلبی و مغزی می شوند. در هر بار اهدای خون، میزان آهن بدن شما سنجیده می شود و اگر به اندازه کافی نباشد، اهدا انجام نمی گیرد؛ پس همین روش می تواند راه بسیار خوبی برای سنجش میزان آهن بدنتان هم باشد. پس از اهدای خون، بدن تمام حجم خون را طی 48 ساعت و تمام سلولهای قرمز خون را طی چهار تا هشت هفته جایگزین میکند. پس با اهدای خون نه تنها لذت وصف نشدنی کمک به همنوع را درک خواهید کرد بلکه از فواید جسمی آن هم بهره مند خواهید شد. فقط کافی است یک ساعت روی صندلی اهدای خون استراحت کنید و اجازه دهید یک بیمار نیازمند از این بخشش سخاوتمندانه شما بهره مند شود.