اکرم انتصاری- عکس، زبانی بین‌المللی است که به سواد و ترجمه نیاز ندارد و ابزار بسیار مناسبی است برای حرف زدن با طیف وسیعی از مخاطبان و انتقالِ آنچه در ذهن داریم به شکلِ گسترده و جهانی. فارغ از عکس‌های شخصی که صرفا خاطره‌انگیز و جذاب اند، عکس و عکاسی می تواند روش و وسیله بسیار مناسبی باشد برای معرفی و شناساندنِ ویژگی‌های جغرافیایی، اقلیمی و فرهنگیِ محل زندگی‌مان به دیگران. دیگرانی که گاهی همشهریان و دنبال‌کنندگان محدودِ صفحه شخصی مان در اینستاگرام اند و گاهی آدم های یک کشور و قاره دیگر که عکس‌های ما بهانه ای می شود برای شناخت عمیق‌ترشان از سرزمینی به اسم ایران. این روزها که گسترش اینترنت، دنیا را به یک محیط کوچک تبدیل کرده، فرصت مناسبی است تا در هر نقطه از ایران که هستیم با استفاده از مجموعه ای از مهارت‌های ساده و یک دوربین عکاسی معمولی یا حتی دوربین تلفن‌همراه و با انتشار عکس هایی از بناهای تاریخی، پوشش گیاهی و جانوری یا آداب و رسومِ ویژه منطقه محل زندگی‌مان، گامی در راستای شناساندنِ ایرانِ غنی و رنگارنگ و جذاب به دنیا برداریم. پرونده امروز «زندگی‌سلام» حول محور عکس و عکاسی از ایران می‌چرخد؛ ابتدا با چند پروژه جذابِ عکاسی از ایران آشنا می‌شویم، در ادامه پای صحبت یک عکاس خلاق که تجربه عکاسی از ایران را دارد می‌نشینیم و در نهایت، به مرور نکاتی برای عکاسی از ایران و ایرانی و انتشار عکس ها در فضای مجازی می پردازیم. با ما همراه باشید.

 بهشتِ روی زمین؛ بازی با آینه و نور و انعکاس
آینه و آینه‌کاری بخش مهمی از هنر ایرانی است و بازی با شکل های گوناگون آینه در معماری ایرانی‌اسلامی، قدمتی طولانی دارد؛ مثل «تالار آینه کاخ نیاوران» یا در و دیوارهای آینه‌کاری شده بیشتر امامزاده‌ها و اماکن مذهبی. حتی در بناهایی مثل «کاخ تچرا» و «کاخ زمستانی داریوش» پادشاه هخامنشیان هم اگر چه از آینه استفاده نشده، سنگ‌ها آن قدر صیقلی شده اند که مثل آینه عمل می کنند. آینه‌ها بازتاب دهنده نور و وسیله ای برای چند برابر کردنِ زیبایی انـد. «بهشت روی زمین» یک پروژه عکاسی از نقاط مختلف ایران است که شبیه شعر مجسم بلندی‌، سعی کرده گاهی با آینه آسمان را به زمین بیاورد، گاه سراب بسازد و گاهی زیبایی را دو چندان کند. این پروژه عکاسی را «شیرین عابدینی راد»، عکاس ایرانی انجام داده و با استفاده از آینه‌هایی در شکل و هندسه متفاوت، قاب‌های کم نظیری خلق کرده است. او گاهی پلکانی از آینه را در بناهای تاریخی ایران قرار داده و انعکاس ابرها در آینه‌های روی زمین، فضایی رویایی خلق کرده و گاهی در دل صحرا با آینه‌های دایره‌ای شکل، از آبیِ آسمان، چشمه آب ساخته و فضایی انتزاعی و فانتزی به وجود آورده است تا مخاطب، مشتاق دیدن لوکیشن عکاسی شود، حتی اگر این مکان، یکی از کویرهای ساده ایران باشد. البته پروژه «آینه بازی» خانم عابدینی‌راد، محدود به ایران نیست و او در کشورهای دیگر دنیا هم این سبک عکاسی را دنبال کرده است.
 

 آب و فرش ایرانی؛ تار‌و‌پود ایرانی، قاب‌های‌جهانی
مجموعه عکس «آب و فرش ایرانی» به همتِ عکاس خلاق هم‌وطنمان «جلال سپهر» هم یکی دیگر از پروژه‌های خلاقانه عکاسی از ایران، به منظور به تصویر کشیدنِ جغرافیای متنوع و فرهنگ غنی ایرانی است. این پروژه که شامل 12 قطعه عکس است و در سال 1387 به نمایش گذاشته شده، تلفیقی از حال و هوای سنت و مدرنیته است و عکاس سعی کرده با در کنارِ هم گذاشتن فرش ایرانی و آب در نقاط مختلف کشورمان و همجواریِ این دو عنصر که اصالتِ یکی و حیات‌بخشیِ دیگری، می تواند الهام بخش و امیدوار کننده باشد، موقعیت‌های کم نظیر و چشم نوازی ایجاد کند. در این پروژه، فرش و آب نماد سنت است و موقعیت‌های جدیدِ این دو، نماد مدرنیته؛ و تقابل از همین‌جا در عکس‌ها شروع می‌شود و ذهن‌ مخاطب را به چالش می‌کشد. «هومی‌بابا» مدیر مرکز علوم انسانی دانشگاه هاروارد در مقدمه کتاب «Iranian Photography Now» (عکاسیِ این روزهای ایران) درباره این پروژه می‌نویسد: «او فرش‌های ایرانی را بر سطح دریا شناور می‌سازد، همچون قالیچه‌ پرنده‌ای که ناگهان بر امواج فرود آمده باشد. رابطه‌ فرش سنتی، آب و قایق تفریحی مدرن، کنایه‌ای است از دوگانگی فرهنگی زندگی مدرن که به‌گونه‌ای سوررئالیستی به تصویر کشیده شده. عکاس، لحظات تازه و تضاد رنگ و کیفیت متنوعی خلق می‌کند و موجب می‌شود فرش‌ها روی آب برقصند». شک نکنید که با دیدن این پروژه عکاسی، دلتان برای آبیِ نیلگون خلیج فارس و نقش و نگار فرش‌های ایرانی که مهم ترین صنایع دستی کشورمان هستند، حسابی تنگ می‌شود.
 

 ایران؛ بهشت گمشده از زاویـه بالا
«جورج گرستر» عکاس و جهانگرد سوئیسی که علاقه مندان به دنیای عکاسی، او را با عکس‌های هوایی فوق‌العاده‌اش می‌شناسند، حدود 40 سال پیش به ایران می آید تا با استفاده از توانایی‌ و امکاناتش از نقاط مختلف ایران، عکس های هوایی بگیرد و به چاپ برساند. او بعد از این که توانست مجوز 300 ساعت عکس‌برداری در 100 پرواز را بگیرد، سفرهای هوایی‌اش را آغاز کرد و نتیجه این پروژه عکاسی، کتاب «Paradise Lost: Persia from Above» (بهشت گمشده: ایـران از بالا) شد که در آن 150 قطعه عکس هوایی از ایران ، از سوی انتشارات فیدون به چاپ رسید. کافی ا‌ست چند عکس از عکس های هوایی او از دریاچه مهارلو، رشته کوه های زاگرس، معدن انگوران سیستان و بلوچستان و یا میدان مرکزی مشهد در آن سال‌ها ببینید تا متوجه شوید جورج با دوربین عکاسی‌اش چه شاهکاری کرده. با توجه به این که این عکس‌های هوایی در دهه 70 میلادی ثبت شده، بیشتر حرفه‌ای‌ها آن را یک آرشیو حیرت‌انگیز از ایرانِ آن زمان و از زاویه بالا می دانند. جورج بارها این عکس‌ها را در نمایشگاه‌های مختلف خارج از ایران به نمایش گذاشته و برای اولین بار، شهریور سال گذشته با دستیارانش به ایران آمد و 130 قطعه عکس از کل عکس های هوایی اش از فراز آسمان ایران را در نگارخانه مرکزی فرهنگسرای نیاوران به نمایش گذاشت تا به قول خودش این آثار 40 ساله را که شبیه بوم‌های نقاشی خوش آب ‌و ‌رنگی هستند به چشم‌های مردم ایران هدیه کند.
 

 آدم‌های ایران، شاد و جذاب و رنگارنگ
«براندون استنسون» عکاس آمریکایی، ساکن نیویورک و نویسنده وبلاگ Humans of New York (آدم‌های نیویورک) است. او در این صفحه با عکس‌هایش، سعی می کند تحلیل جامعه شناسانه و مردم شناسانه ای از جغرافیا، فرهنگ و مردم محل زندگی اش ارائه دهد. اما حالا مدتی است که دامنه عکس‌هایش از نیویورک به کشورهای دیگرِ دنیا هم گسترش یافته. پروژه عکاسی براندون از ایران، از زمانی شروع شد که او تصمیم گرفت ایران را با نگاهی متفاوت از تصویرهایی که رسانه‌های خارجی ارائه می دهند، ببیند. این شد که در سال1391 با دوربینش به ایران سفر کرد و مردم عادی را در مکان‌های معمول روزانه مثل مراکز خرید، کوچه، خیابان‌، کافه و رستوران، سوژه دوربین عکاسی خود قرار داد. براندون عکس‌های خود را از ایران در صفحه فیسبوکش که آن زمان نیم میلیون دنبال کننده داشت به اشتراک می‌گذاشت و نظرات و بازخوردهای جالب و شگفت‌انگیزی که در هر پست درباره ایران می گرفت، او را به ادامه کار تشویق می‌کرد. مثلا وقتی براندون عکسی از یک مادر و دختر ایرانی در یک مرکز خرید منتشر کرد، یک آمریکایی با تعجب کامنت گذاشت: «رسانه‌ها! ما باید درباره چیزهایی که شما تا به حال درباره ایران به خوردمون دادید به طور جدی صحبت و تجدیدنظر کنیم» یا یک آمریکاییِ دیگر، زیر عکسِ یکی از بازارهای ایران نوشت: «چیزی که برام جالبه اینه که همه این عکس‌هایی که از ایران برامون آپلود کردی، به نظر میاد توی همین نیویورکِ خودمون ثبت شدند بس که جالب و زیبا هستند».

«جلال سپهر» عکاس خودآموخته ایرانی، متولد سال 1347 در تهران است که بیشتر ما این روزها او را با پروژه عکاسی «محدوده قرمز» (مجموعه عکسی که یک فرش ایرانی با زمینه قرمز، یکی از عناصر اصلی تصویر است) می‌شناسیم. سپهر عکاسی حرفه‌ای را از سال 1373 با سه رویکرد مستند، تبلیغاتی و مفهومی شروع و دنبال کرد. او ضمن همکاری با نشریه‌های تخصصی عکاسی بین المللی، در جشنواره‌های بسیاری شرکت کرده و موفق به کسب چندین جایزه داخلی و بین‌المللی مثل مقام اول جشنواره عکس کارت پستال کانادا ۲۰۰۷ و مقام اول و دوم مسابقه عکس دریا در ایران، در سال‌های۱۳۸۳ و ۱۳۸۴ شده. از پروژه های عکاسی او می‌توان به «گره»، «آب و فرش ایرانی» و «تا آن جا که چشم‌ها می‌توانند ببینند» اشاره کرد. با او درباره عکاسی، به‌خصوص عکاسی در سفر و از ایران، گفت‌وگوی کوتاهی داشتیم که جذاب و خواندنی است.
 

 عکاس خود آموخته! یعنی تحصیلاتی در زمینه عکاسی ندارید. چطور شد که به سمت عکاسی رفتید؟
از کودکی به کارهای هنری گرایش داشتم اما به طور حرفه‌ای وارد این فضا نشده بودم. حدود 20 سال قبل سفری به ژاپن داشتم و بعد از این که برگشتم، در فضای عکاسی و در میان دوستان عکاس قرار گرفتم و احساس کردم علاقه‌ام به این سمت‌وسو است و این شد که به شکل جدی و حرفه ای، به عکاسی رو آوردم و البته بعدها و در ادامه، در رشته عکاسی دیجیتال ادامه تحصیل دادم.
 چقدر طول کشید و زمان برد تا بتوانید به شکل حرفه ای، سوژه،  قاب و رنگِ مناسب انتخاب کنید و عکس بگیرید؟
حدود سه یا چهار سال. در سال‌های اول سعی کردم علاوه بر یادگرفتن، از این راه درآمدی داشته باشم و به طور معمول کسی که از این راه درآمد دارد، به عنوان عکاس حرفه‌ای شناخته می‌شود با این تفاوت که سطح و کیفیت کارش متفاوت است. منتها بعدتر، به پروژه‌های شخصی و خاص‌تر رو آوردم.
 ما نمونه عکس‌های شما را دیده‌ایم. اما دوست داریم از زبان خودتان بشنویم که معمولا در پروژه‌های عکاسی، چه حال و هوایی را دنبال می کنید؟
درون مایه اصلی پروژه‌های من بیشتر تقابل سنت و مدرنیته از زاویه‌های متفاوت است. چیزی که در پروژه «محدوده قرمز» یا «آب و فرش ایرانی» دیده می‌شود. سرگردانی مردم و فرهنگم بین فضای سنت و مدرن است. چون این یک کشمکش فردی و اجتماعی است که بیشترمان با آن برخورد داشتیم و همیشه سوال‌مان این بوده که چقدر باید به سنت پایبند باشیم و آن را گسترش دهیم و تقویت کنیم و چقدر باید به مدرنیته تن بدهیم؟ عکس های من معمولا بازتاب این دغدغه با استفاده از عناصر فرهنگ و کشورم است.
 توصیه تان به جوان‌ترها و علاقه مندان به عکاسی برای عکاسی از ایران و ایرانی چیست؟
عکس، وسیله بسیار مناسب و موثری است برای شناساندن فضایی که در آن زندگی می‌کنیم به خصوص به نیت نمایش زیبایی‌ها، جذابیت‌ها، مواهب، امکانات و جذب گردشگر. معمولا در پروژه‌های عکاسی ایران‌شناسی، فضای بسیار مثبت و انرژی‌زایی وجود دارد چون با این عکس‌ها، نکات مثبت‌ کشور و فرهنگمان را به نمایش می‌گذاریم و فرهنگ اصیل ایرانی را تیتر می‌کنیم. مثلا پروژه عکاسی «گره» بازخوردهای داخلی و خارجی بی‌نهایت خوبی داشت و «آب و فرش ایرانی» در خارج از کشور با واکنش‌های بسیار خوبی روبه‌رو شد. این روزها بیشتر مردم، یک تلفن‌همراهِ مجهز به دوربین دارند؛ عکاسی با دوربین تلفن‌همراه ممکن است امکانات دوربین حرفه ای را در اختیارمان نگذارد اما عوضش لذت‌بخش‌تر است. توصیه من این است که برای شروع، با همین دوربین‌های گوشی، اگر در منطقه ای از ایران زندگی می کنید که مکان ها و موقعیت‌های کمتر دیده شده ای دارد، حتما عکاسی و عکس هایتان را منتشر کنید.

با فرصت جهانی ای که شبکه‌های اجتماعی عکس‌محور در دسترس‌مان قرار داده اند، با کمی تلاش و خلاقیت می‌توان به وسیله عکس و عکاسی از جذابیت های کشورمان، نگاه‌ها را به ایران تغییر داد و بسیار بهتر از آن چیزی که بوده، نشان داد. در درجه اول عکاسی از بناهای تاریخی و شاهکارهای هنری ایرانی می‌تواند برای گردشگرها جالب توجه باشد و انگیزه ای باشد برای این که چمدان‌شان را به مقصد ایران ببندند و بعد از آن خودشان دیدنِ ایران را تبلیغ و توصیه کنند و این چرخه مدام تکرار شود. در مرحله بعدی، عکاسی از ایران می‌تواند یک جور تور مجازی ایران‌شناسی برای کسانی باشد که فقط می‌توانند با عکس‌ها به کشورهای مختلف سفر کنند. این عکاسی را می‌توانید از شهرتان شروع کنید و کم کم به شهرهای اطراف و استان‌های دیگر برسید. در ادامه، یک راهنمای جمع و جور، به شما برای شروع این کار کمک می کند.
* مناظر طبیعی - هنگام عکاسی منظره، خط افق را در جای مناسبی از ترکیب‌بندی عکس قرار دهید. معمولا یا آسمان سطح بیشتری از عکس را می‌پوشاند یا پیش‌زمینه. اگر آسمان خیلی معمولی و بدون جذابیت است، خط افق را در یک سوم بالای کادر قرار دهید. اما اگر آسمان ابری و درهم ریخته و جذاب است، خط افق را به یک سوم پایینی کادر انتقال دهید تا زیبایی آسمان به تصویر شما منتقل شود.
* بناهای تاریخی- وقتتان را تلف نکنید و عکس‌های تمام قد تکراری را فراموش کنید. با قرار گرفتن در زوایای مختلف و قرار دادن برش‌هایی از بنا در کادر، بخش تازه‌ای از آن را نشان دهید. خلاق باشید و با چند عکس مختلف سعی در ایجاد روایت داشته باشید. گاهی اوقات با قرار دادن چندین عکس از جزئیات یک بنا، کولاژهای بسیار زیبایی خلق می‌شود.
* مردم محلی- عکس های شما کامل نخواهد بود، اگر از مردم عکاسی نکنید. برای این‌که مردم در عکس‌هایتان طبیعی بیفتند، بهتر است با فاصله از آن‌ها عکاسی کنید. البته می‌توانید به سوژه نزدیک شوید و وانمود کنید که درحال عکاسی از چیز دیگری هستید.
* غذاهای محلی - تمرین عکاسی از غذاها، بسیار ساده‌تر از آن چیزی است که اغلب درباره آن صحبت می‌کنند. آشپزخانه و رستوران را فراموش کنید و به‎دنبال جایی باشید که نور طبیعی روز در آنجا وجود دارد. به‎یاد داشته‎باشید که غذاها تنها در نور طبیعی، درست ثبت می‌شوند و نورهای مصنوعی و فلاش، غذا را مصنوعی جلوه می‌دهد.
* عکس‌هایتان را به اشتراک بگذارید- اینستاگرام فضای بسیارخوبی برای اشتراک عکس‌ است. همیشه که نباید یکهویی‌ها و عاشقانه‌های «مرسی که هستی» طور را به اشتراک گذاشت و لایک کرد. صفحه‌تان را هدفمند بار بیاورید و سعی کنید مناطق بکر و جذاب اطراف‌تان را همراه با فرهنگ، آداب و رسوم آنجا معرفی کنید. آثار چند عکاس خوب را دنبال کنید تا مهارت عکس گرفتن‌تان از بناها و مکان‌های دیدنی بالا برود. از هشتگ و کپشن مناسب و زبان توضیح غافل نشوید؛ سعی کنید هشتگ‌های روز را که هدف‌شان شناخت ایران است، بشناسید و یا هشتگی ثابت برای این موضوع بسازید که علاقه‌مندان به ایران بتوانند با یک جست‌وجوی ساده آن را پیدا کنند و در ذهن‌شان باقی بماند. کپشن عکس‌ها هم بسیار مهم است. اگر می‌خواهید بازدید کننده خارجی هم از صفحه‌تان سر دربیاورد، توضیح عکس را به چند زبان، کوتاه اما جذاب بنویسید.