الهه توانا- اسم باخ و بتهوون و موتزارت را زیاد شنیده‎ایم، اما خیلی سراغشان نرفته‎ایم. بعضی‎هایمان از اسم بزرگشان و نفهمیدن معنا و مفهوم آثارشان می‎ترسیم؛ بعضی‎هایمان سفت و سخت به ذائقه و سلیقه موسیقایی‎مان چسبیده‎ایم و حاضر به هیچ تغییر و امتحان‎کردنی نیستیم؛ بعضی‎هایمان هم اصلا تا حالا به این موزیسین‎ها و آثارشان فکر نکرده‎ ایم. پرونده امروز «زندگی‎سلام»، فرصت خوبی برای آشنا شدن با بعضی از مهم‎ترین آهنگ سازان و نوازندگان جهان و شاهکارهایشان است. کسانی که در دنیا بسیار قابل ستایش و احترام هستند و نشنیدن حداقل یکی دو اثر از هرکدامشان، محروم کردن خودمان از یک حس خوب است. در این پرونده، به‎دلیل کمبود فضا، جای بسیاری از نوابغ دنیای موسیقی خالی است، اما در حد وسع و توان سعی کرده‎ایم شش نفر از معروف‎ترین‎هایشان را به شما بشناسانیم؛ مختصری از زندگی‎های جالب و پرفراز و نشیبشان گفته‎ایم؛ یکی از شناخته‎ترین آثار هر نفر را معرفی کرده‎ایم و کیو آر کدِ قطعه موردنظر را هم برایتان گذاشته‎ایم تا با اسکن کردنش (از طریق تلفن همراه) بتوانید به آن قطعه گوش دهید. با این توضیحِ مهم که: موسیقی هنری اروپا از لحاظ زمانی به دوره‎های قرون وسطی، رنسانس، باروک، کلاسیک، رمانتیک، قرن بیستم و دوران معاصر تقسیم می‎شود. یعنی خلاف تصور رایج، کلاسیک، اصطلاحی ناظر بر هرنوع موسیقی جدی و مهم یا هر موزیسین مطرحی نیست بلکه تنها به یکی از دوره‎های موسیقی گفته می‎شود. در این پرونده، از هرکدام از دوره‎های باروک (1750-1600)، کلاسیک (1820-1750) و رمانتیک (1900-1820) به‎ترتیب دو موزیسین معرفی می‎کنیم.

پادشاه فصل‎ها
آنتونیو ویوالدی
کِی و کجا متولد شد؟ 1678، ونیز
مشهورترین اثرش چیه؟ چهارفصل
پدرش، نوازنده ویولنِ کلیسا و اولین معلم نوازندگی او بود. آنتونیوی جوان همزمان با یادگیری موسیقی، باید برای کشیش شدن هم آماده می‎شد. او در بیست سالگی به رتبه‎های روحانی دست پیدا کرد، اما چند وقت بعدش روی موسیقی تمرکز کرد. ویوالدیِ نابغه فعالیت‎ حرفه‎ای‎اش را با تدریس به دخترانِ بی‎سرپرست یک مدرسه موسیقی شروع کرد و بیشتر دوران زندگی‎اش را به‎عنوان معلم، آهنگ ساز و رهبر ارکستر در این مدرسه گذراند؛ مدرسه‎ای که خیلی زود چنان اهمیتی پیداکرد که عده زیادی طرفدار پروپاقرص اجراهایش شدند. ویوالدی برای اپرای ونیز، کلیسا و تئاتر هم آهنگ سازی و نوازندگی می‎کرد و توانسته‎بود در حرفه موسیقی جایگاه شایسته‎ای برای خودش دست‎وپا کند. همه این‎ها ، اما درمقایسه با محبوبیت و شهرتی که «کنسرتو [۱] های چهارفصل» برای او به ارمغان آورد، قابلِ چشم‎پوشی است. ویوالدیِ 47 ساله در هر کدام از این کنسرتوها، به‎ شکلی هوشمندانه و خارق‎العاده، صداها و رخدادهای مربوط به هریک از فصل‎های سال را تجسم می‎بخشد؛ بهار؛ آواز پرندگان، تابستان؛ نسیم ملایم، پاییز؛ خش‌خش برگ‌ها و زمستانِ ویوالدی بارش برف و سرما را برای مخاطب تداعی می‎کند. کنسرتوی بهار در این بین، محبوبیت ویژه‎ای یافت آن‎قدر که لویی پانزدهم، پادشاه فرانسه را هم مسحور خودش کرد. اگر در این روزهای گرم دلتنگ بهار هستید، چشم‎هایتان را ببندید و به موومان [2] اول کنسرتوی بهار گوش کنید؛ بهار فرا می‎رسد، پرندگان آواز می‎خوانند، زمزمه جویبار به گوش می‎رسد، تندر و آذرخش خبر از وقوع توفان می‎دهد، توفان خیلی زود تمام می‌شود، حالا دوباره آسمان صاف است و همه‎چیز آرام و زیبا.
[1]  کنسرتو، قطعه‌ای موسیقی است که در آن ارکستر در کنار یک سازِ تک‎نواز به اجرا می‎پردازد.
[2] موومان، بخش کاملی از یک اثر موسیقایی است. بعضی فرم‎های موسیقی مانند کنسرتو و سمفونی از چند موومان تشکیل می‎شوند.

اسطوره باشکوه
یوهان سباستین باخ
کی و کجا متولد شد؟ 1685، آلمان
مشهورترین اثرش چیه؟ سوئیت [1] شماره 1
یوهان، در خانواده‌ای اهل موسیقی به‎دنیا آمد. تعدادِ موسیقیدانان خاندان «باخ» آن‌قدر زیاد بود که نام خانوادگی آن‎ها مترادف با «موسیقی‌دانان شهر» شده‎بود. در مهمانی‎های سالانه آن‎ها، گاه بیش از صد باخِ موزیسین (!) برای برپایی جشن و موسیقی دور هم جمع می‎شدند. یوهان هم اولین درس‎های موسیقی را در خانه و از پدرش آموخت اما خیلی زود، در 9 سالگی، پدر و مادرش را هم‎زمان از دست داد و برای زندگی با برادرش رهسپار شهر مجاور شد. خانه برادر را هم بعد از مدتی ترک کرد و به مدرسه‎ای رفت که در آن توانست با آوازخوانی در گروه کُر و نوازندگی ارگ و ویولن، خرج زندگی‎اش را درآورد. باخِ شیفته موسیقی یک‎بار در نوجوانی برای شنیدن نوای ساز یک ارگ‎نواز، پنجاه کیلومتر را پیاده طی کرد! عشق او به موسیقی هیچ‎وقت فروکش نکرد حتی وقتی در اواخر عمر بینایی‌اش روبه‎کاهش گذاشت، هم‌چنان به رهبری ارکستر[2]  و تدریس ادامه داد. باخِ بزرگ در تمام فرم‌های موسیقی زمان خودش شاهکارهایی خلق کرد. شاهکارهایی که البته تا سال‌ها پس از مرگش چندان مورد توجه قرار نگرفت، باخ حتی در زمان خودش هم بیشتر نوازنده‎ای برجسته شناخته می‎شد تا آهنگ سازی خارق‌العاده. آهنگ سازان نسل بعد اما به نبوغ او پی بردند و شروع به ستایشش کردند؛ ستایشی که هنوز هم بعد از گذشت 4 قرن ادامه دارد. هرکس در توصیف آثار باخ، چیزی می‌گوید من اما آن‌ها را قطعاتی برای اندیشیدن می‎دانم. سوئیت شماره 1 از سوئیت‌های تکنوازی ویولن‎سل را بشنوید و لذت غوطه‎ور شدن در جهانِ رازگونه و عمیق اندیشه را تجربه کنید.  
[1] گونه‎ای از موسیقی سازی که از نظر وزن و ریتم با رقص مرتبط است اما برای شنیدن ساخته می‎‌شود.
[2]    مجموعه‌ای از نوازندگان که تحت نظر رهبر ارکستر به اجرای قطعه می‎پردازند و براساس تعداد و نوع سازها نام‌گذاری می‎شود. برای مثال ارکستر سمفونی بزرگترین نوع ارکستر است که تقریبا همه انواع سازها در آن وجود دارد.

نابغه دوران
ولفانگ آمادئوس موتزارت
کی و کجا متولد شد؟ 1756، اتریش
مشهورترین اثرش چیه؟ مارش ترکی
هرچند موتزارت را «نابغه دوران» معرفی کردیم، اما معتقدم واژه‌هایی مثل نابغه و اعجوبه نمی‌توانند به‌خوبی او را توصیف کنند. موتزارت در 6 سالگی نواختن ویولن را بلد بود و می‎توانست بداهه‎نوازی کند؛ در 8سالگی سمفونی[۱] نوشت و وقتی 12ساله بود اولین اپرایش را ساخت.‎ تعداد آثاری که او تا قبل از نوجوانی آفرید، برای اعتبار بخشیدن به آهنگ سازی با سه برابر سن او کفایت می‎کرد. آثار بسیار متنوع موتزارت او را در شمار پرکارترین آهنگ سازان قرار می‌دهد، البته این پرکاری به‎هیچ‎وجه روی کیفیت موسیقی او تأثیر نگذاشته‎است. موتزارت هم مانند باخ در تمام فرم‎های موسیقی زمان خودش آثاری قابل توجه و درخور ستایش خلق کرده‎است که همگی ارزشی برابر دارند. آثار موتزارت، انتقال‌دهنده حسی از آسودگی و ملاحت هستند؛ درعین حال که آمیزه‎ای از قدرت و وقار را در خود دارند. آثار پرشمار موتزارت، حالتی سلیس و خودجوش دارند و تقریبا همگی به سرعتی معجزه‎آسا خلق شده‌اند. برای مثال او سه سمفونی آخرش را فقط در مدت شش هفته ساخت! او هم‎چنین این توانایی را داشت که با هنرنمایی در هر فرم موسیقی آن را به کمال برساند. از بین 600 اثر برجامانده از موتزارت، «مارش ترکی» یکی از معروف‎ترین‌هاست. قطعه‎ای که بارها و بارها آن را از رادیو و تلویزیون شنیده‎اید و حالا با دوباره گوش دادنش، به دو دلیل شگفت‎زده خواهید شد؛ یکی این‎که این قطعه خاطره‌انگیز، اثر آهنگ ساز بزرگی است که از ترسِ اسمش خیلی‌هایمان اصلا جرأت نکرده‎ایم سراغش ‎برویم؛ دیگر این‌که این قطعه علی‎رغم تکرارهای بسیار و گذشت زمان، هم‌چنان تازه، سرزنده و پر از شیطنت است. موتزارت معتقد بود «موسیقی همواره باید موسیقی بماند» و این اعتقادش را تمام و کمال در آثارش نشان داد.
[1] سمفونی، اثری طولانی است که اجرای آن بین 20 تا 45 دقیقه زمان می‎برد و در آن تمام رنگ‎های صوتی ارکستر کلاسیک به‌کار گرفته می‎شود.

شکسپیرِ موسیقی
لودویگ‎وان بتهوون
کی و کجا متولد شد؟ 1770، آلمان
مشهورترین اثرش چیه؟ سمفونی شماره 5
بتهوون هم این شانس را داشت که در خانواده‎ای موسیقی‌دان پرورش یابد، البته وقتی فوت زودهنگام مادر و الکلی شدن پدر و در هجده‎سالگی سرپرست خانواده شدن را به اهل موسیقی بودن اضافه کنیم، به‎نظر نمی‎رسد لودویگ خیلی هم از بابت خانواده خوش‌شانس بوده‎باشد. او تا قبل از این اتفاقات، در یازده‌سالگی توانست دستیار ارگ‎نواز دربار بشود و در دوازده‌سالگی چندین قطعه برای پیانو به چاپ رساند؛ بعد از این اتفاقات هم با سرسختی و اعتمادبه‎نفسی بی‏نظیر به موسیقی پرداخت. روی سخت زندگی اما دست‎بردار نبود. بتهوون در بیست‎وسه سالگی دچار نخستین عارضه‎های شنوایی شد و به گفته خودش چیزی که او را از خاتمه دادن به زندگی‎اش بازمی‎داشت، هنرش بود. چیرگی بتهوون بر ناامیدی و بی‎انگیزگی با دگرگونی مهمی در سبک موسیقی‎اش همراه شد؛ او بسیاری از آثار خلاقانه و باشکوهش را در دوران ناشنوایی محض خلق کرد؛ آثاری برآمده از دل بحران که نیرویی تازه و روحی قهرمانی دارند. موسیقی او بازتاب شخصیت رنج‎دیده و درعین حال نیرومندش است. جایگاه بتهوون را در موسیقی به‏حق با جایگاه «شکسپیر» در ادبیات و «میکلانژ» در نقاشی و مجسمه‎سازی مقایسه می‎کنند. در موسیقی بتهوون، تأکیدها و اوج‌ها جلوه‎ای غول‎آسا دارند و ساختارهایی سترگ و حجیم خلق می‎شوند که هر نت در آن‎ها کارکردی ویژه و اجتناب‎ناپذیر دارد. بتهوون، شیفته ایجاد هیجان و شور از طریق نت‌ها بود؛ به‎همین دلیل گستره زیر و بم صداها و تضادهای حالت در موسیقی او نمود بیشتری دارد. او در بیان موسیقایی، قلمروهایی تازه گشود و بر آهنگ سازان بعد از خودش تأثیری عمیق برجا گذاشت. آن‎چه می‎شنوید موومان اول سمفونی شماره 5 است؛ این قطعه شگفت‎انگیز با حسی از تنش و انتظار شروع می‎شود، به کیفیتی آرام و تغزلی می‎رسد و دوباره شور و هیجان برپا می‎کند. هراسِ اولیه قطعه را تحمل کنید، در ادامه هنرنمایی پرهیجان و نفس‎گیر سازها شگفت‎زده‏تان خواهدکرد.

شاعر پیانو
فردریک شوپن
کی و کجا متولد شد؟ 1810، لهستان
مشهورترین اثرش چیه؟ والس شماره 2
شوپن، هنوز کودک بود که سبک بدیعش در نوازندگی و آهنگ سازی، شگفتی اشراف لهستان را برانگیخت و در هجده سالگی به سبکی کاملا شخصی در موسیقی پیانو دست پیداکرد. او در مقایسه با دیگر آهنگ سازان بزرگ، آثاری اندک خلق کرد اما کم‎وبیش تمام آثارش در رپرتوار[1] پیانیست‎ها جا دارند. گرچه بیشتر آثار او کوتاه هستند اما در این مینیاتورهای بدیع، تنوع بسیاری از احساسات و حالت‎ها، از اندوه گرفته تا شور قهرمانی، دمیده شده‌اند. هیچ آهنگ سازی به اندازه شوپن صدایی این‌گونه زیبا از پیانو درنیاورده‎است، آن‎قدر زیبا که شنونده گمان می‎کند پیانو در حال ترانه‎سرایی و آوازخوانی است. شوپن جوان با نویسندگان، نقاشان و آهنگ سازان معتبر زمان خودش آشنا بود و در اجراهایش تمام اشراف‎زادگان، نجبا و افراد سرشناس حضور پیدا می‌کردند؛ با این همه خیلی خجالتی و خوددار بود و ترجیح می‎داد به‎جای نوازندگی در تالار کنسرت، در محفل‎های خصوصی آثارش را اجرا کند. این مسئله به‎علاوه عمر کوتاه شوپن (در 39سالگی از دنیا رفت) دلایلی بود که باعث شد او به‎اندازه همکاران و هم‎عصرانش پرکار نباشد. اما هیچ‎کدام از این عوامل خللی در محبوبیت و شهرت شوپن ایجاد نکرد، او تنها پیانیستی است که فقط با حدود سی اجرای عمومی آوازه‎ای افسانه‎ای پیدا کرد. آن‌چه می‌شنوید پرلود[2] شماره 4 شوپن است، یک مینیاتور موسیقایی دو دقیقه‎ای که کیفیتی اندیشناک دارد. ملودی این قطعه ممکن است به‎نظر بی‌هدف و یکنواخت برسد اما در هر تکرار، نت کشیده‎ای که مدام از نو شنیده می‎شود در هر نمود جلوه‎ای متفاوت دارد. در اواخر قطعه چندین نت ملایم نواخته می‎شود، بعد سکوتی کوتاه و سرشار از انتظار شکل می‎گیرد، سپس تنش ایجادشده با یک پایان‎بندیِ باوقار فرو می‎نشیند. آرامش و اندیشه محصول توأمانِ شنیدن این قطعه است.
 [1] فهرست مجموعه قطعه‌های موسیقی در طول یک کنسرت یا اجرای آوازی
[2] یک ساخته موسیقایی است، که اغلب کوتاه و عموما قبل از یک قطعه طولانی دیگر نواخته می‌شود.

مسیح موسیقی
یوهانس برامس
کی و کجا متولد شد؟ 1833، آلمان
مشهورترین اثرش چیه؟ رقص پنج مجار
برامس، مثل تمام بزرگان دنیای موسیقی، از دوران کودکی شروع به‎ یادگیری نوازندگی، تئوری موسیقی و آهنگ سازی کرد. نخستین سفر او برای اجرای کنسرت در بیست‎سالگی، این شانس را برایش فراهم کرد تا با یکی از برجسته‎ترین آهنگ سازان معاصر خود دیدار کند، کسی که او را با عنوان مسیح موسیقی که «رسالتش بیان متعالی عصر خود است»، ستود و جریان زندگی هنری و شخصیِ برامس جوان را شکل بخشید. شناخت برامس از شاهکارهای دوره‎های پیشین باعث می‎شد نگرشی بسیار منتقدانه نسبت به آثار دیگران و حتی خودش داشته‎باشد؛ او بیست سال تمام روی سمفونی اولش کار کرد و سرانجام در چهل‎وسه سالگی موفق شد آن را کامل کند. موسیقی برامس دربرگیرنده گستره‎ای از حالت‎های گوناگون است، اما بیش از همه حسی پاییزی، رنج کشیده و تغزلی دارد. تمام آثار او ریتمی پرشور و هیجان و کیفیت صوتی بسیار خاصی دارند. برامس به رنگ‎های صوتی تیره و غنی علاقه داشت و در آثار ارکستری‎اش با هنرمندی تمام گروه‎های گوناگونی از سازها را با هم می‎آمیخت. بااین همه اما باز هم درک آثار برامس در زمان خودش به‎راحتی محقق نشد؛ سمفونی چهارم او در اولین شب اجرا با دست و سوت حضار مورد تمسخر قرارگرفت و چندوقت بعد، یک‎ماه پیش از مرگ برامس، موقع اجرا هر موومانش با کف‎زدن و فریاد حضار تحسین شد. «رقص پنج مجار» یکی از فراموش‌نشدنی‎ترین آثار برامس است که قطعا به گوشتان آشناست، به‎ویژه اگر مخاطب جدی سینما باشید؛ در فیلم «دیکتاتور بزرگ»، چارلی چاپلین در صحنه اصلاح صورت مشتری، چنان حرکات دستش را با این قطعه تلفیق می‌کند که به‎نظر می‌رسد برامس رقص پنج مجارش را فقط برای این فیلم ساخته‎است. آشنایی با یک ویولنیست مجار باعث آشنایی برامس با موسیقی فولکلور مجارستان و خلق مجموعه شگفت‎انگیز رقص‎مجار شد. با شنیدن این قطعه سرخوشانه و سرشار از بازیگوشی، بقیه روز را با حال خوب سپری کنید.

منبع این پرونده: کتاب «درک و دریافت موسیقی» نوشته «راجر کیمی‌ین»، ترجمه «حسین یاسینی»