مستندسازان حیاتوحش برای ساخت آثارشان با چه چالشهایی مواجـهند؟
ارمغان مرگبارترین جانوران اقیانوس
«استیو اروین»، مستندساز مشهور حیات وحش و الگوی بسیاری از حامیان محیط زیست، جان خود را بر سر عشق به مستندسازی از دست داد. «اروین» که در حومه ملبورن متولد شده بود، در سن هشت سالگی با خانواده اش به کوئینزلند مهاجرت کرد. پدر و مادرش در شهر جدید، پارک طبیعی کوچکی تاسیس کردند. در نتیجه «اروین» در اطراف حیوانات و مخصوصا خزنده هایی مثل کروکودیل بزرگ شد و کارهایی مثل غذا دادن به حیوانات و نگه داری از آن ها را از سنین کم آموخت. هدیه تولد شش سالگی استیو کوچک یک مار پایتون 4 متری بود! او در بزرگ سالی مدیریت پارک پدر و مادرش را به عهده گرفت و نام آن را به «باغ وحش استرالیا» تغییر داد. ماه عسل «اروین» و همسرش به تعقیب و جست و جوی کروکودیل ها در طبیعت گذشت. فیلم های سفر ماه عسلشان، تبدیل به اولین قسمت از سریال مستند 78 قسمتی «شکارچی کروکودیل» شد. اما مستندسازی که خودش را جنگجوی محیط زیست می دانست و ماموریت خویش را نجات گونه های حیوانی در معرض خطر بیان می کرد، عاقبت چندان خوشی نداشت. سال 2006، «استیو اروین» مشغول ساخت مستندی به نام «مرگبارترین جانوران اقیانوس» بود. در حین کار، استیو در حال شنا، به یک سفره ماهی نزدیک شد تا از شیوه شنا کردن این حیوان فیلم برداری کند. ناگهان سفره ماهی با دم خود ضربات متعددی به سینه «اروین» وارد کرد. «اروین» فکر کرد که فقط ریه هایش آسیب دیده اما خبر نداشت که ضربات مرگبار به قلبش هم برخورد کرده و باعث خون ریزی شدید شده. همکارانش به سرعت وارد عمل شدند و او را به نزدیک ترین امداد پزشکی رساندند اما هیچ نتیجه ای نداشت. جالب آن که فیلم حمله سفره ماهی به مستندساز مطرح استرالیایی روی دوربین ضبط شده بود اما در نهایت تمام نسخه های این فیلم به احترام خانواده «اروین» نابود شد.
جنگلهای بارانی خطرناک
«نیک آپتن»، مستندسازی است که دکترای بیولوژی خود را از دانشگاه کمبریج گرفته است. او یکی از پژوهشگران مستند معروف «نشان های زندگی» شبکه بی بی سی بوده است. علاقه به همه جوانب ریز و درشت طبیعت، آقای دانشمند را به یک مستندساز تمام وقت تبدیل کرد. «نیک آپتن» در گفت وگویی با مجله نیچر، تصویربرداری در جنگل های آمازون را فراتر از دشوار دانسته است. چرا که این جنگل ها گرم و مرطوب اند و حمل تجهیزات در آن ها عموما با مشکل رو به رو است. همچنین خطر گزیدگی مارهای سمی و بیماری های استوایی همیشه گروه مستندساز را تهدید می کند. در حین کار اعضای گروه باید با برگ و ساقه گیاهان، سایه بانی درست کنند و زیر آن در پشه بند بخوابند تا از نیش حشرات آلوده در امان باشند. «آپتن» که برای ساخت مستندهای گوناگونی مانند «پیروزی زندگی» بارها به این جنگل ها سفر کرده است می گوید: «از ساعت 12 ظهر تا عصر باران شدیدی می بارد و در اثر رطوبت فراوان، لنزهای دوربین ها بخار می گیرند. دو ساعت اولیه روز یعنی 8 تا 10 صبح که هوا آفتابی است، صرف انتظار برای خشک شدن لنزها می شود و تا 12 ظهر که دوباره بارندگی شروع شود عملا دو ساعت وقت برای کار و فیلم برداری داریم. علاوه بر این، در چنین آب و هوایی قارچ های سفیدی روی لباس های ما رشد می کنند و معمولا در پایانِ کار، لباس هایمان به قدری کپک زده اند که باید دور انداخته شوند»!
گیر افتادن در جزیره
«سید حسین صافی» از مستندسازان با سابقه کشورمان است که آثارش بارها از شبکه های سراسری و استانی پخش شده است. او علاقه خاصی به گونه های زیستی مختلف و حیات وحش ایران، مخصوصا در جنوب کشور و سواحل خلیج فارس و دریای عمان دارد. «صافی» برای تهیه مستندی به نام «جزایر وحش» به جزایر خالی از سکنه استان بوشهر سفر کرده و تخم گذاری لاک پشت های بزرگ دریایی و پرندگان مهاجر در این جزایر را با دوربین خود به ثبت رسانده است. او در سفری به یکی از همین جزایر، مطابق برنامه برای تصویربرداری سه روزه در جزیره آماده می شود که توفان ناگهانی در خلیج فارس باعث گیر افتادن در جزیره و توقف کار می شود. علاوه بر این، او در یکی از مصاحبه هایش مواجهه با تعداد زیادی مار جعفری در یکی از جزایر جنوب را از تجربیات خطرناک خود در مستندسازی بیان کرده است. مارهای جعفری نوعی از افعی های زهردار هستند که از کشنده ترین مارهای جهان به شمار می روند. «صافی» در مورد این چالش می گوید: «این مارها که بسیارکشنده هستند، در جزیره جولان میدادند. ما شبها را در جایی میخوابیدیم که حتی صیادهای محلی از خوابیدن در آن جا خودداری میکنند ولی گمشده آنها صید ماهی است و گمشده ما همان لاکپشتها و طبیعت بکر جزیره. این نوع نگاه است که تفاوت ایجاد میکند. من اصلا نگران خطرهای کار نیستم که البته برخی اوقات منطقی هم نیست».
خشم از نوع فیلی
«سِر دیوید اتنبرو»، مستندساز صاحب نام بریتانیایی، بیش از نیم قرن است در حوزه فیلم سازی حیات وحش فعالیت می کند. او به خاطر فعالیت های پربارش نشان شوالیه از ملکه انگلستان دریافت کرده است. مستندهای «زندگی» و «سیاره زمین» وی از تلویزیون ایران هم پخش شده اند. «اتنبرو» طی سال های فعالیت خود در حوزه مستند سازی حیات وحش، حوادث فراوانی به چشم دیده است. او در مصاحبه ای با روزنامه گاردین، مرگ «لی لیون» مستندساز جوان آمریکایی و یکی از همکارانش را تراژیک توصیف می کند. «لی» در حال تهیه مستندی درباره جا به جایی فیل ها از باتلاق های کشور روآندا به یک پارک طبیعی بوده است که یک فیل به او حمله می کند. فیل، برخلاف سایر هم گروه هایش که به سمت بوته زارها حرکت می کردند، از گروه جدا می شود و به سوی فیلم بردار می رود. حمله ناگهانی وی اجازه هیچ نوع عکس العملی را نمی دهد. حیوان، «لی لیون» را که در کنار ماشین اش ایستاده بوده، به خودرو می چسباند و با وارد کردن چند ضربه باعث مرگ وی می شود. «سِر دیوید اتنبرو» این حادثه را کاملا پیش بینی نشده می خواند و البته اضافه می کند که این فقط یکی از چهار مرگ تراژیکی است که وی در طول دوران حرفه ای اش به عنوان مستندساز دیده است. علاوه بر این حوادث مرگبار، «اتنبرو» یکی از مهم ترین مشکلات ساخت فیلم های مستند را زمان فراوانی می داند که برای تهیه آن ها باید صرف شود: «ما برای ساخت مستند آفریقا مجبور شدیم 79 بار به 27 کشور مختلف سفر کنیم. 50 تن تجهیزات تصویربرداری را جا به جا و از 553 نوع دوربین گوناگون استفاده کردیم. تصاویر ثبت شده توسط دوربین های ما قابل ذخیره روی 21 هزار دی وی دی بود».
منابع:
پی بی اس Pbs.com
گاردین theguardian.com
وَندرلاست wanderlust.co.uk