زنگ خطر مراقبتهای چشمی کودکان
رمضانی، ساعدی- از آن جا که بینایی نقش مهمی در فرایند یادگیری کودکان دارد، اهمیت معاینه های چشمی در آن ها دو چندان است. اختلال در بینایی کودک گاهی خود را به صورت افت تحصیلی و مشکل در انجام تکالیف مدرسه نشان میدهد و گاهی با مالیدن مداوم چشمها، استفاده از انگشت در زمان خواندن خطوط، سردرد و چرخش سر به منظور استفاده از یک چشم!
در بسیاری از موارد، کودکان به این دلیل که نمیدانند دید طبیعی چگونه باید باشد، شکایتی نمیکنند. اگر کودک شما از نظر درسی در مدرسه مشکل دارد یا در خواندن و یادگیری دچار مشکل است، حتماً باید برای اطمینان از نداشتن مشکل معاینه شود.
زمان مناسب برای آغاز معاینه
نیازی نیست کودکان برای انجام معاینه چشم، به حرف آمده باشند زیرا بیشتر چشمپزشکان اطفال از ابزاری مثل عروسکهای دستی برای ارزیابی توان بینایی کودکان استفاده میکنند. برای همین باید به چشمپزشک و اپتومتریست مراجعه کرد زیرا هر دو در معاینه، تشخیص و درمان بیماری های چشم مهارت دارند با این تفاوت که اپتومتریست از عهده انجام معالجات همراه با جراحی بر نمیآید.حتما این پرسش در ذهنتان شکل میگیرد که کودک چه زمان نیازمند اولین معاینه چشم است؟ آکادمی چشمپزشکی آمریکا در این باره توصیه میکند: «نوزادان تازه متولد شده باید در زایشگاه توسط پزشک اطفال برای بررسی سلامت عمومی چشم معاینه شوند. در این میان نوزادان در معرض ریسک بالا همچون زودرسها یا آن هایی که سابقه خانوادگی ابتلا به مشکلات چشمی دارند و همچنین نوزادان دارای ناهمخوانی و اختلالات آشکار چشم باید توسط یک پزشک متخصص چشم معاینه شوند.»در سال نخست حیات، تمام نوزادان باید به طور منظم در کلیه مراجعات معمول به پزشک، از نظر سلامت چشم کنترل شوند. کودکان در ۵/۳ سالگی باید تحت تستهای سنجش تیزی حس بینایی قرار گیرند و ۵ سالگی هم موعد انجام تست تخصصی چشم و ارزیابی (eye alignment) است. پس از ۵ سالگی کنترلهای منظم بینایی در مدرسه یا مطب پزشک کفایت میکند. البته ظهور علایمی همچون لوچی یا سردردهای مکرر هم به معنای ضرورت مراجعه سریع به پزشک است. جدای از این موارد، کودکانی که از عینک یا لنز استفاده میکنند، نیازمند معاینات سالانه برای بررسی تغییرات بینایی هستند.
مشکلات معمول چشم
چند بیماری چشمی وجود دارد که میتواند کودکان را تحت تاثیر قرار دهد. بیشتر این اختلالات از طریق یک تکنیک معاینه چشم و با استفاده از «چارت تیزی» در سالهای پیش از دبستان قابل ردیابی هستند. عارضه تنبلی چشم «Amblyopia» به ضعف بینایی در یک چشم که به نظر میرسد ظاهری نرمال دارد، اطلاق میشود که دو علت معمول این بیماری لوچی و تفاوت در خطای انکسار بین دو چشم است.عارضه مزبور در صورت درمان نشدن، میتواند به از بین رفتن غیرقابل برگشت بینایی در چشم بینجامد. در این حالت مکانیسم برنامه ریزی مغز سیگنالهای ارسالی از چشم مزبور را نادیده میگیرد. بهترین دوره برای درمان این بیماری سالهای پیش از دبستان است. عارضه (strabismus) به عمل ناهماهنگ دو کره چشم اطلاق میشود به طوریکه محورهای دید در چشم نمی توانند در محل شیء مدنظر به هم برسند. با ردیابی به موقع میتوان از طریق بستن چشم سالم، چشم دچار انحراف را وادار به فعالیت و در نتیجه بازگرداندن بینایی کرد. در این جا بد نیست با اصطلاح خطاهای انکسار نیز آشنا شوید. این عارضه به این معنی است که ساختار چشم به نحو صحیح نور را نمیشکند یا خم نمیکند، بنابراین تصاویر مبهم و تیره و تار به نظر میآیند. خطاهای انکسار همچنین میتوانند به خستگی چشم یا (amblyopia) منجر شوند. معمولترین شکل خطای انکسار «نزدیکبینی» است. موارد دیگر هم عبارتند از: دوربینی و آستیگماتیسم.
نشانههای مشکلات بینایی در خردسالان
طرح سنجش بینایی کودکان که پیش از ورود آنها به مدرسه انجام می شود، یک طرح پیشگیرانه محسوب میشود که قادر است تعداد مبتلایان به عیوب چشمی را پیش از حاد شدن وضعیت آنها تشخیص دهد. اما در کنار این آزمایشها لازم است والدین هم آگاهی کافی درباره وضعیت کودک خود داشته باشند تا بتوانند با مشاهده علایم مشکوک هر چه زودتر درصدد درمان مشکلات بینایی کودک برآیند. این علایم عبارتند از:
1) چشمانی که به داخل، خارج، بالا یا پایین چرخیده است
2) مالیدن مکرر چشمها
3) چرخش سر به منظور استفاده از یک چشم
4) خودداری از شرکت در فعالیتهایی که با رنگ، جزئیات و دوربین سر و کار دارد
5) نگه داشتن متون در نزدیکترین مکان به چشم
6) سردرد
7) استفاده از انگشت در زمان خواندن خطوط
8) جا انداختن برخی کلمات هنگام خواندن
9) مشکلات رفتاری؛ از آن جا که کودکان معمولا از کاهش دید خود آگاه نیستند و نمیتوانند آن را به والدین خود اطلاع دهند، لازم اســــت والدین در شناخت این مسئله آگاه باشند.
دوربینی ، نزدیک بینی وآستیگماتیسم و... جزو بیماری های چشمی تلقی نمی شود بلکه متخصصان آن را در دسته عیوب انکساری چشم قرار می دهند که امروزه افراد زیادی ازآن رنج می برند.