علیرضا کاردار- به احتمال زیاد هر کدام از ما در زمان کودکی و نوجوانی یا حتی در بزرگ سالی محو دستان و وسایل شعبده بازهایی شده ایم که در مجالس یا تلویزیون دیده ایم و آرزو کرده ایم ای کاش ما هم تردستی بلد بودیم تا بتوانیم در جمع خانواده و دوستان اجرا کنیم و تعجب و تحسین همه را برانگیزیم! در کنار شعبده بازهای جهانی که بیشتر با آن ها آشنا هستیم و فیلم و کلیپ های شان را دیده ایم، در داخل ایران هم شعبده بازهایی داریم که در حد بین المللی معروف و در مجمع ها و سازمان های جهانی شناخته شده هستند. در این پرونده با چند شعبده باز ایرانی آشنا می شویم و خاطرات و حرف های شان را می شنویم.
پدر شعبده بازی ایران
بهروز کریمی
بهروز کریمی ملقب به پریستو در سال ۱۳۳۴ در آبادان به دنیا آمد. کریمی شعبده بازی را بدون کمک مربی فرا گرفت و برای نخستین بار در سن هشت سالگی آن را اجرا کرد و اسم هنری «پریستو» را برای خود برگزید. دلیل انتخاب نام مستعارش را در جوانی این گونه بیان می کند: «تصمیم داشتم در آینده دو دختر داشته باشم به نام های پریسا و پرستو. پریستو تلفیقی از نام آن هاست. همین هم شد و اکنون دو دختر به همین نام ها دارم. همچنین پریستو به زبان ایتالیایی به معنی کلمه جادویی «اجی مجی لاترجی» است.»
یک شعبدهباز پرافتخار
یکی از بزرگ ترین افتخارات بهروز کریمی، به دست آوردن رتبه دوم جهانی در رشته کمدی شعبده است که در سال ۱۳۷۰ با نام فستیوال شعبده بازان جهان، در سوئیس و با حضور شعبده بازان بزرگی همچون دیوید کاپرفیلد برگزار شد. کریمی در سال ۱۳۵۱ با دیدن شعبده های ذهنی (Mental Magic) وارد این عرصه شد و توانست با تمرکز قاشق و چنگال را خم کند، شیشه را بشکند و همچنین نبض خود را متوقف کند. پس از آن توسط یک شعبده باز آمریکایی به انجمن شعبده بازان بین المللی در آمریکا راه یافت. کریمی تنها شعبده بازی است که در برنامه های رادیویی برای شنوندگان به ویژه روشن دلان برنامه هایی مثل فکر خوانی اجرا می کند. از تردستی های دیگر او می توان به نمایش رانندگی با چشمان بسته در اتوبان تهران- کرج اشاره کرد. بهروز کریمی علاوه بر تالیف پنج جلد کتاب آموزش شعبده بازی برای استفاده هنرجویان خود، برای اولین بار کتاب رازهای هودینی را به فارسی ترجمه کرد. کشورهای آمریکا، انگلیس و فرانسه به او دکترای افتخاری شعبده بازی داده اند. همچنین دانشگاه تهران به وی دکترای افتخاری سرگرمی اعطا کرده است. آقای شعبده باز با آن که تا کلاس ششم ابتدایی درس خوانده است، اما چهار دکترا دارد که به گفته خودش این هم یک نوع شعبده است!
خاطره ای جالب از یک شروع حرفهای
آقای کریمی از اولین اجرای رسمی اش می گوید: «14 ساله بودم که برای کار به کشور کویت رفتم. شنیده بودم سیرکی از آمریکا به کویت آمده است و چند شب اجرا دارند. آن موقع کویت فارسی زبان زیادی داشت اما این تیمی که از آمریکا آمده بودند، کسی را نداشتند که بتواند فارسی صحبت کند. با زحمت به آن ها فهماندم که می توانم فلان نمایش شعبده را بازی کنم. بالاخره مرا پذیرفتند و به اتاقی پر از لوازم شعبده بردند که در همان لحظه اول ورود به اتاق چشمان متعجب من از دیدن این همه اسباب شعبده گرد شد. خلاصه این که سه روز با این تیم اجرا داشتم و در هر اجرا تنها 15 دقیقه به من وقت داده می شد. با این حال وقتی به ایران برگشتم، توانستم با درآمد همین چند شب یک خانه بخرم!»
شعبده ترکیبی است از ریاضی، فیزیک، شیمی و خلاقیت
پریستو به قول خودش تنها شعبده بازی است که فقط با یک سوت روی صحنه های داخلی و خارجی قادر است مردم را چند ساعت روی صندلی ها میخکوب کند و با دهان بسته به جای عروسک هایش حرف بزند. به گفته بهروز کریمی «شعبده یعنی هنر استفاده از ریاضی، فیزیک و شیمی. هر کس که بتواند به هر نحوی کاری عجیب و متفاوت و خلاقانه انجام دهد می توان به او گفت شعبده باز.» بهروز کریمی درباره لقب «پدر شعبده بازان ایران» می گوید: «قبل از من، شعبده بازان قدرتمندی در ایران بوده اند اما این لقب را به من داده اند زیرا این کار را آموزش می دهم و تاکنون چهار هزار شعبده باز را تربیت کرده ام.» وی حدود یک سال قبل درباره درآمدش گفته است: «من برای هر اجرا در تهران 3.5 میلیون تومان و در شهرستان ها 4.5 میلیون تومان دریافت می کنم. زمان هر برنامه هم بین 30 تا 45 دقیقه است.»
جوان ترین شعبده باز بین المللی ایران
عارف غفوری
یکی دیگر از شعبده بازان ایرانی مشهور حال حاضر دنیا، عارف غفوری است که متولد 1368 است. عارف می گوید کارهایش شعبده بازی یا تردستی نیستند، بلکه نوعی بازیگری است که با خطای چشم صورت می گیرد که از این نظر یکی از رقبای کریس آنجل به حساب می آید. او گفته است که برای یادگیری شعبده استادی نداشته و تنها استادش مطالعه کتاب های این رشته بوده است. عارف غفوری برای ادامه تحصیل به ترکیه رفت و در آن جا در مسابقه رقابت استعدادهای ترکیه شرکت کرد و نفر دوم شد. او به عنوان جوان ترین شعبده باز و منتالیست جهان، جایزه مرلین را از آن خود کرده است.
خالق شگفتانگیزترین بازیها با فکر
عارف در مسابقه استعدادیابی یکی از کانال های معروف ترکیه در دو مرحله اولیه مهارت های عجیبی نشان داد که تمامی تماشاگران و داوران را بهت زده کرد. در یکی از نمایش هایش، از چهار نفری که توسط داوران از میان جمع انتخاب شده بودند می خواهد تا هرکدام روی یک ورق چهار عدد بنویسند و در آخر اعداد نوشته شده را با هم جمع کنند. عارف یک پاکت سربسته دارد که می گوید قبل از آمدن به برنامه جواب مجموع این چهار عدد را روی آن نوشته است و با باز شدن پاکت و آشکار شدن عدد داخل پاکت تمام سالن مبهوت این هنرنمایی جوان ایرانی می شوند. او در نهایت مقام دومی و جایزه 250 هزار لیری را برد. خودش می گوید: «قدرت خارق العاده ای ندارم. نمایش های من به عنوان Mentalist شعبده بازی یا تردستی شناخته نمی شود، بلکه به عنوان بازیگر فکری شناخته می شود. شعبده بازها از خطای چشم در نمایش های شان استفاده می کنند، ولی منتالیست ها از تکنیک هایی مثل شعبده، تلقین، روان شناسی، هیپنوتیزم، زبان بدن و خطای ذهن استفاده می کنند.»
با مهارت فکرت را میخوانم!
عارف از خاطرات جالب اش هنگام اجرای نمایش می گوید: «حدود دو سال قبل هنگام اجرای یکی از نمایش هایم، مردی روی صحنه آمد. از او خواستم یک عدد چهار رقمی را در ذهن اش در نظر بگیرد تا آن را بگویم. ولی مرد اصرار داشت و می گفت عددی را که در نظر گرفتم نمی توانی پیدا کنی. اما من از مرد جوان خواستم به عددی که دوست دارد، فقط فکر کند. بعد عدد را روی کاغذی نوشتم و تا کردم و از او خواستم آن را داخل جیب اش بگذارد. ولی به او عدد دیگری گفتم. وقتی مرد جوان با خوشحالی فریاد زد «اشتباهه»، از او خواستم تا کاغذ درون جیب اش را باز کند. مرد جوان شوکه شد، چرا که عددی که انتخاب کرده بود، روی کاغذ درون جیب اش نوشته شده بود!» او درباره شایعاتی که پشت سرش است می گوید: «شایعاتی مثل این که من با جن ها رابطه دارم یا ورود من به ایران ممنوع است یا پلیس مرا دستگیر کرده، مطرح شده است اما هیچ کدام از این ها واقعیت ندارد. به امید خدا به زودی نمایش هایی در ایران اجرا خواهم کرد.»
مرلین، معتبرترین جایزه شعبده بازی
انجمن بین المللی شعبده بازان یک انجمن فراگیر است که هر کسی با شعبده بازی آشنایی دارد می تواند عضو این انجمن شود و در امتحان دکترای آن شرکت کند. عارف غفوری تنها شعبده باز ایرانی است که جایزه مرلین را کسب کرده است. او تندیس مرلین به همراه لوح افتخاری که دیوید کاپرفیلد زیر آن را امضا کرده، گرفته است. تفاوت لوح مرلین با لوح دکترا در این است که لوح دکترا را سه استاد امضا می کنند، ولی لوح مرلین فقط امضای دیوید کاپرفیلد، بزرگ ترین شعبده باز دنیا را دارد. قوانین انجمن به گونه ای است که هر کشور می تواند سالانه فقط یک جایزه مرلین را کسب کند. عارف غفوری برترین شعبده باز جوان تاریخ مرلین است.
یکی از اولین بانوان شعبده باز ایران
سایه
طیبه رحمتی معروف به سایه متولد 1366 است. او می گوید: «من از بچگی دنبال این بودم که خاص باشم. یادم است در اولین انشایی که در کلاس چهارم نوشتم درباره این که می خواهم در آینده چه کاره بشوم، نوشتم مجری تلویزیون. 14 ساله که بودم، یک شعبده باز برای اجرا به شهربازی آمد، من هم مثل بقیه کارهایش را تماشا کردم. بعد همان موقع بدون هیچ زمینه ذهنی، چند تا از حقه هایش را حدس زدم. بعد از پایان برنامه از آن آقا پرسیدم که خانم ها می توانند شعبده باز بشوند؟ او هم گفت در ایران ندیدم که زنی شعبده باز باشد. با خودم گفتم این دلیل نمی شود از این به بعد هم شعبده باز زن نباشد. شروع کردم به تماشای فیلم های شعبده بازی و خواندن کتاب. هیچ وقت استاد خاصی نداشتم. فقط در برهه ای وقتی شناخته تر شدم و روی صحنه رفتم، استاد بهروز کریمی که پدر شعبده بازی ایران هستند، واقعا هوای مرا داشتند و اگر بخواهم یک نفر را به عنوان استاد معرفی کنم، می توانم از ایشان نام ببرم.» او از سال 82 در شهرهای مختلف روی صحنه رفته است.
اگر دلِ شیر دارید، وارد دنیای عجیب شعبده شوید
او درباره مشکلات اجراهایش به عنوان یک زن می گوید: «متأسفانه در ایران شعبده بازی را به عنوان یک هنر قبول ندارند، در حالی که در همه جای دنیا تردستی یک هنر است. تلقی های غلطی هم وجود دارد و همه این ها باعث می شود گاه مشکلاتی را تحمل کنم. عده ای فکر می کنند شعبده بازی یک قدرت شیطانی است در حالی که اصلاً چنین نیست. شعبده بازی یک ترفند است، به همین دلیل هنر لقب گرفته است. به دختران دیگر هم توصیه می کنم اگر دل شیر دارند و می توانند مشکلات این هنر را تحمل کنند، وارد این کار شوند.» او درباره انواع شعبده بازی می گوید: «در واقع سه بخش در این دنیای شگفت انگیز داریم؛ اول تردستی که به معنی تندی دست است. دوم شعبده که متکی به لوازم است که در ایران تولیدکننده حرفه ای نداریم و به خارج وابسته هستیم. سوم منتال که با روش های خاص، افکار دیگران را می خوانیم.» سایه از درآمد شعبده بازی می گوید: «زوجی اصرار داشتند که من در مراسم شان شرکت کنم. من حتی عروسی برادرم هم اجرا نکردم. بعد از چند روز مدیر برنامه هایم با من تماس گرفت که 10 میلیون تومان پیشنهاد و قول داده اند از اجرا، فیلم برداری نکنند. گفتم اصلا نمی توانم با چنین مراسمی کنار بیایم. من فقط برنامه هایی می روم که از وزارت ارشاد مجوز داشته باشد و شئونات رعایت شود.» این بانوی شعبده باز از مادی شدن بعضی شعبده بازان می گوید که فقط در برابر مبالغ هنگفتی به علاقه مندان که حتی استعداد هم دارند آموزش و رازهای شان را لو می دهند. برای همین چندسالی است که با همکارانش معامله نمی کند و بازی هایش را خودش می سازد.
شعبدهبازی، یک مهارت، نه وسیلهای برای فریب
خانم رحمتی خاطره ای از استفاده تکنیک هایش در زندگی عادی تعریف می کند: «در اجرای ترکیه ام، به صرافی رفتم تا پولم را تبدیل کنم. ناچار شدم به یک دلال اعتماد کنم. وقتی دلال پولم را می شمرد، یک اسکناس را با سرعت دست، کف رفت! گفت پولی که دادی 80 دلار است نه 100 دلار. گفتم اشکالی ندارد، همان را تبدیل کن. لیر را که گرفتم، دوباره 100دلار پول خرد شمردم و این بار 40 دلارش را به روش خودش کف رفتم. وقتی پول ها را شمرد متوجه شد 40 دلار کم است! 20دلار را به او دادم و گفتم با هم بی حساب شدیم! خندید و پیشنهاد همکاری داد. گفتم شعبده باز هستم و هیچ وقت از هنرم برای فریب استفاده نمی کنم.»
ناگفته های استاد شعبده بازی ایران
از کارهای کریسآنجل و دیوید کاپرفیلد
کریس آنجل مطرح ترین شعبده باز دنیاست و تمامی شبکه های تلویزیونی از او برنامه نشان می دهند. خیلی ها می گویند او قدرت خارق العاده و فرا زمینی دارد. نظر بهروز کریمی را درباره او و حقه هایش می خوانیم: «کریس توانمندی های خوبی در شعبده بازی دارد و از نظر جسمی هم خیلی عالی است. او چند سال پیش در انجمن بین المللی شعبده بازهای دنیا عضو شد. تعدادی از شعبده بازهای قدیمی آمریکا که زیر سایه دیوید کاپرفیلد محو شده بودند و به هیچ عنوان نمی توانستند از او عبور کنند، متحد شدند تا او را زمین بزنند. برای این کار نیاز به یک شومن حرفه ای داشتند که شعبده بازی را هم خوب بلد باشد. بنابراین «آنجل» را کشف کردند و برایش تبلیغات میلیون دلاری انجام دادند. به نظر من او کارهای خارق العاده ای انجام نمی دهد، فقط کارهایی را که در گذشته شعبده باز های قدیمی و حرفه ای دنیا انجام می دادند، با اضافه کردن تکنیک های دوربین انجام می دهد. مثلا می بینم او نبض بیماران را متوقف می کند. زمانی که او هنوز به دنیا نیامده بود، من این کار را انجام می دادم! هیچ کار آنجل با یک دوربین ضبط نمی شود، روی استیج برنامه زنده اجرا نمی کند، دوربین های متعددی از او فیلم برداری می کنند و تماشاگران هم، همه از اعضای گروه خود او هستند.»
حقه های کریس آنجل
پرواز در آسمان: به من هم اگر امکانات بدهند، این کار را انجام می دهم. استفاده از نور و طناب های نامرئی که با برخورد نورهای خاصی به شکلی نامرئی می شود. همان کاری که 10 سال قبل از آن کاپرفیلد هم انجام داد.
دو تکه کردن انسان: آن زن اصلا از دو پا معلول است و پا ندارد!
ایستادن گربه روی هوا: صفحه ای شیشه ای با طناب نامرئی به رنگ آسمان نصب شده است و گربه روی آن صفحه می ایستد.
رازهای دیوید کاپرفیلد
عبور از دیوار چین: به نزدیک دیوار چین که می رود، ناگهان سایه می شود و می بینیم که آن سایه از دیوار عبور می کند. دیوید بدل دارد، خودش که روبه روی دیوار چین می ایستد، دوربین ناگهان به سوی مردم می رود، در صورتی که دیوید زیر یک صندلی که از قبل تعبیه شده است، پنهان می شود.
ناپدید کردن مجسمه آزادی: از قبل اتاقکی شیشه ای تعبیه شده که شاهدان عینی را داخل آن راهنمایی می کنند. این اتاقک خیلی آرام در حال چرخش است. وقتی که 180 درجه می چرخد، ناگهان شاهدان و دوربین می بینند که جای مجسمه آزادی خالی است، در صورتی که قبلا ماکت آن شبیه سازی شده است و مردم به نقطه ای دیگر نگاه می کنند که پشت به مجسمه آزادی واقعی هستند.
منابع این پرونده : وبسایت بهروز کریمی، وبلاگ سایه، روزنامه ایران، روزنامه جام جم، برترین ها، آخرین نیوز و انتخاب