نگاهی به مقوله نذر و جای خالی نذرهایی مثل نذر فرهنگی، زمان و هنر
تعداد بازدید : 140
نذر ، یک قول و قرار عاشقانه
الهام یوسفی
در جهانی که در آن زندگی میکنیم همیشه کارها بر وفق مراد ما پیش نمیرود. در برابر رسیدن به آرزوها و خواستههای بسیارمان، موانع فراوانی پیش روی ماست. گاهی حس میکنیم مشکلات و رنجهای مان را باید نیروی قدرتمند و بزرگ دیگری حل کند و موانع بیشمار زندگی را باید قدرت دیگری از سر راهمان بردارد. این وقتها دل مان میخواهد برای کسب رضایت آن نیروی حکیم کاری کنیم، این وقتهاست که یادمان میآید اگر مشکلی هست یا اگر مانعی بر سر راه خواسته ماست یا در برابر یک مسئله درمانده شدهایم در راه خدا نذری کنیم و اگر خداوند خواستهمان را برآورده کرد ما آن نذر را برای او و به پاس عشق و احترامی که به قول و قرارهای مان با او داریم ادا کنیم. این روزها دامنه نذرها وسیعتر شده، نذرهای مان دیگر محدود به اطعام و صلوات و... نیست، زمان، فکر و هنرمان هم بخشی از دارایی ماست که میتوان در این قول و قرارهای خدا و بنده رویش حساب کرد. چیزهایی که در ظاهر با مقیاسهای مادی، قابل سنجش نیستند اما ارزشمند و اثرگذارند. در پرونده امروز میخواهیم درباره نذر صحبت کنیم و از نذرهایی بگوییم که ترویج آنها، هم ترویج فرهنگ نذر است و هم بازکردن گرهی از گرههای جهان.
سنت نذر، به قدمت تاریخ انسان
انسان از وقتی خودش را شناخت، نیازها و آرزوهای فراوانی داشت و مسائل و دشواریهای فراوانی پیش رویش بود که از حل آن عاجز میماند و برای رسیدن به خواستهاش تعهد میکرد در راه خدا کاری انجام دهد. از همین رو، در امتهای گذشته و سنتهای دیرینه اقوام بسیار دور هم، نذر به درگاه معبود سنت رایجی بوده و اشکال مختلفی داشته است.
نذر انبیای الهی
قرآن کریم داستان نذر همسر عمران، یعنی مادر حضرت مریم (س) را نقل میکند: «... و به یاد آورید هنگامی را که همسر عمران گفت: خداوندا آن چه در رحم دارم برای تو نذر کردم که آزاد و در خدمت خانه تو باشد. از من بپذیر که تو شنوا و دانایی.»(آل عمران، 35) و در سوره مریم پس از نقل داستان تولد حضرت عیسی (ع) خدای متعال به حضرت مریم(س) می فرماید: «اگر کسی از انسانها را دیدی (با اشاره) بگو: من برای خداوند رحمان روزه ای نذر کردهام بنابراین با کسی سخن نمیگویم.»(مریم، 21)
نذر ائمه اطهار (ع)
امام صادق (ع) میفرماید: «هنگامی که امام حسن و امام حسین (ع) مریض بودند روزی پیامبر خدا(ص) به ملاقات آن ها آمد و به علی(ع) فرمود: خوب است برای سلامتی فرزندانت نذر کنی. علی(ع) فرمود من نذر میکنم، چنان چه این دو بهبود یابند، سه روز را برای تشکر از خداوند روزه بدارم. سپس فاطمه(س) و همچنین فضه که خادمه آن ها بود، همین نذر را تکرار کرد و خدای متعال لباس عافیت را بر اندام آن دو امام پوشاند و ایشان نیز روزه داشتند.»(میزان الحکمه، ج 10، ص 48)
نذر میکنم اگر...
4 نکته مهم درباره چیستی و انواع نذر
نذر یعنی تصمیم برای ورود به یک قول و قرار، قول و قراری میان بنده و معبود! نذر، پیمانی است که خداوند یک سوی آن را عهدهدار میشود و ما سوی دیگر آن را تعهد میکنیم. وقتی دستمان از حل مشکلات مان کوتاه است، وقتی مستاصل شدهایم و به حاجتمان نمیرسیم، به خدا قول میدهیم که اگر کارمان را سهل و حاجتمان را برآورده کند، آنوقت ما هم برای این که ارادتمان را به این قول و قرار عاشقانه نشان دهیم، به تعهد خودمان عمل می کنیم.
نذری برای تزکیه روح خودمان
مانند روزه و صلوات و ختم قرآن، روضه یا زیارت ائمه، نذر کلام ( اوراد و ادعیه مقدس)، سفرههای نذری، نذر نور (مثل چراغ و شمع و ریسه و...) و... . اگر چه این نذر در راه رضایت خداست اما در حقیقت معبری است برای تزکیه خودمان؛ همه نذرها هم اینگونه نیست، گاهی ترک یک عمل مکروه هم میشود نذر ما. نذر میکنیم به خاطر ابراز عشق و ارادت مان به خدا، دیگر سراغ چیزهایی که او را ناخشنود میکند نرویم.
نذری برای تمرین دوستداشتن عائله خدا
گاهی هم این نذر خدمتی است در راه بندگان دیگر او که خداوند خودش آنها را عائله خود میداند و عشقورزی به آنها را دوست دارد و گرامی میدارد؛ مانند قربانیکردن و طعامی به گرسنهای رساندن، مشکلی از پیش پای دردمندی برداشتن، برای ساختن مدرسه و مسجدی از مال خود بخشیدن، دختر دم بختی را به خانه بخت فرستادن و دهها مورد دیگر.
نذر سنتی برای رفع نیازهای جامعه
نذر، حتی اگر یکی از آداب دینی نباشد و به آن فارغ از چارچوبهای رایج تعاریفی که میدانیم، نگاه کنیم، رسمی خوشایند برای اجتماع است. رسمی که به واسطه آن کاستیها و نیازهای جامعه برطرف میشود. مگر رضایت خداوند جز در همین است که جامعه اسلامی برای رفع نیازهایش بکوشد. پس لازمه نذر آگاهی است، اگر بشود در میان نذرهای زیبای میان خدا و بنده، نذرهایی را هم رواج داد تا دیگر بندگان از آن سود ببرند و به این وسیله خلاءهای موجود در جامعه از بین برود، رویداد بزرگی رقم خورده است که باعث رضایت خداست. بخشی از نذرهای جالب و مورد نیاز را که این روزها بیش از گذشته به آن توجه میشود در زیر میبینید:
نذر طبیعت
محیطزیست کره خاکیمان وضعیت خوبی ندارد. حیوانات گرسنه و بیپناه شدهاند. «نذر طبیعت» جنبشی است که یک محیطبان دغدغهمند آن را راه انداخت. «احمد بحری» محیطبان جوانی که میگوید: «من در طول یک سالی که در اینستاگرام صفحه داشتم از سمت مردم پیامهایی دریافت میکردم مثلاین که ما نذر کردهایم ودلمان میخواهد یک آبشخور برای حیوانها درست کنیم یا یکی میگفت من نذر دارم برای حیوانات علوفه تهیه کنم.» برای همین ایده نذر طبیعت را عملی کرد. حالا صفحه اینستاگرامش با عنوان 1mdohitban @ تبدیل شده است به جایی برای بیان نذرها و راهی برای ادا کردنشان. این کمکها لزوماً نذرهای مالی نیست، نذر علوفه، ساختن آبشخور برای حیوانات، دارو و درمان برای حیوانات آسیب دیده و مجروح شده، نیروی متخصص دام پزشکی یا حتی وکیلهایی که نذر میکنند بهصورت رایگان پروندههای مربوط به جرایم محیطزیست را دست بگیرند. حتی نگهداشتن حیوانات مجروح و دیوارنویسی شعارهای محیطزیستی از نذرهایی است که به پیشنهاد خود مردم انجام شده است. اما نذرهای سادهتر از این هم هست، آب و دانه گذاشتن برای پرندگان گرسنه در زمستان یا سیر کردن حیوانات گرسنه در پارکها.
نذر مهربانی
همه ما گاهی فراموش میکنیم در گوشهای از شهرمان مکانهایی وجود دارد که آدمهایی تنها و رنجیده از معلولیت یا تنهایی بیسرپرست بودن و سالمندی در آن زندگی میکنند. آدمهایی که بیش از آنکه به کمکهای مادی نیاز داشته باشند، منتظر و تشنه نذرهای معنوی ما هستند. کافی نیست که فقط قربانی کنیم و گوشت آن را برای اطعام خانه سالمندان یا آسایشگاه معلولان بدهیم. باید مهربانیمان را نذر آن آدمها بکنیم. نذر کنیم، بخشی از مطالبات معلولان و حق و حقوق شهری و اجتماعیشان را پیگیری کنیم، نذر کنیم ساعتی را با سالمندان تنها در آسایشگاههای دلگیر بگذرانیم. نذر کنیم مهربانی را با همین رفتارها تکثیر کنیم.
نذر زمان
همه ما آنقدرها سرمایه مالی و مادی نداریم، اما قطعاً همهمان سرمایه بینظیری از زمان در اختیار داریم که اگر حواسمان باشد، داشتههای ارزشمندی را میتوانیم به همین واسطه به دست بیاوریم. نذر زمان، نذر عجیبی است، انگار چیز زیادی قرار نیست خرج شود، اما خوب که نگاه کنید بخش ارزشمند زندگی ما، عمر ماست که آن را برای خدا و در راه رضایت او میتوان خرج کرد. میتوان نذر کرد و ساعاتی از هفته را با کودکی در بهزیستی بازی کرد، میتوان نذر کرد و هفتهای یک بار به دیدن پیرزن و پیرمردی در خانه سالمندان یا در همسایگی رفت و پای درد دلش نشست. میتوان نذر کرد که روزی از روزهای مان را در ماه یا سال به دیدار آدمهای تنها در فامیل برویم و دهها موضوع دیگر.
نذر آگاهیبخشی
حتما تا به حال کتابی به دستتان رسیده که نام نذر فرهنگی بر آن باشد. در حقیقت این هم بخشی از نذر فرهنگی است که ما آن را به طور ویژه نذر آگاهی بخشی میدانیم. مگر غیر از این است که کتاب و ترویج کتابخوانی رسالتش آگاهی بخشی و توسعه دانایی است؟ هر قدر که آگاهی انسان بیشتر شود، اشتباهات و خطاهای او در زندگی کمتر و کیفیت زندگیاش بیشتر خواهد شد. این همان تاثیر غیر مستقیم نذر کتاب در زندگی آدمهاست. هستند کسانی که برای تجهیز کتابخانههای مناطق محروم یا خریدن کتاب برای کودکان کم بضاعت در روستاها و شهرهای دورافتاده نذر و به آن عمل کردهاند و یک تاثیر ماندگار از خود در زندگی دیگران به جای گذاشتهاند.
نذر نیروی جسمانی
اگر خوب فکر کنیم و به اطراف مان نگاهی بیندازیم، نیازها و خلاءها و کمکاریهایی را میبینیم که نیروی ما میتواند تا حدی آنها را جبران کند. مگر جز این است که فرهنگ نذر، برای برطرف کردن این نیازهاست. اگر نیروی بدنی خوبی داریم هم میتوانیم از آن در راه خدا و رسیدن به حاجتهایمان استفاده کنیم. در اطراف شما چند آدم ناتوان وجود دارد که میتوانید در بخشی از کارهای او سهیم شوید و باری از دوشش بردارید؟ سالمندانی که نزدیک سال نو دوست دارند خانه و زندگیشان را تمیز کنند اما از قدرتشان خارج است. پیرمردی که مدتهاست کارهای بر زمین مانده بسیاری دارد، چون دیگر نیروی جوانیاش را از دست داده است. این پیرمرد و پیرزن شاید پدر و مادر یا عمو و عمه خودمان باشند که مدتهاست از آنها غافل بودهایم. شاید هم همسایه و هممحلیمان. بیشتر دقت کنید، نیروی جوانیتان بیشتر از این حرفها میارزد.
نذر علم
نذر علم هم بخش بزرگی از نذورات فرهنگی است که این سالها بیشتر به آن پرداخته شده است. نذری که ظاهرش خیلی پیچیده به نظر نمیرسد اما ابعاد وسیعی را در بر میگیرد. کودکان بسیاری هستند که خانوادههایشان توانایی ندارند آنها را در کلاسهای تقویتی ثبت نام کنند، نوجوانان با استعداد بسیاری در خانوادههایی زندگی میکنند که پدر توانایی پرداخت هزینه کلاس کنکور را ندارد. فکر کنید توانایی دارید چه درسهایی را برای این دانشآموزان تدریس کنید. مدرسهها و موسسات خیریه میتوانند برای رسیدن به این کودکان و نوجوانان نیازمند دانش به شما کمک کنند. فکر کنید که این کمک به ظاهر کوچک شما ممکن است آینده یک دانشآموز را تغییر دهد و آنوقت نذر شما ارزشمندتر و ماندگارتر از هر نذر مادی دیگر است.
نذر مهارت و تخصص
خیلی وقتها تصور ما از نذر کردن، دادن بخشی از پولمان است. نذر میکنیم فلان مجلس را برپا کنیم، نذر میکنیم فلان غذا را به همه بدهیم. اما یادمان میرود که بخش بزرگی از سرمایه ما، هنر و مهارت و تخصص ماست که آدمهای زیادی به آن نیاز دارند. اگر پزشک، وکیل یا معلم هستیم که تکلیفمان معلوم است. میتوانیم برای خدمت کردن تخصصمان را نذر کنیم. اما در هر شغل و مهارت دیگری هم هستیم میتوانیم نذر کنیم که آن مهارت را به دیگری آموزش دهیم تا از آن روزی حلال به دست بیاورد و با آن روزگار سپری کند.
نکته مهم برای نذرهای متفاوت
نذر یک اتفاق دلی است بین ما و خدا. همیشه و درهرحالی می توانیم نذرهایی داشته باشیم اما بهتر است نذرها طوری باشد که فایده بیشتر داشته باشد تا اثر بهتری هم در زندگی ما داشته باشد. به طور مثال می شود در کنار نذر غذا، به نذرهایی هم فکر کرد که نیاز بیشتری به آن ها در جامعه حس می شود. حتی اگر این نیاز به ظاهر ساده و کوچک باشد. به طور مثال می توانیم نذر کنیم کفش شرکت کنندگان در مراسم مذهبی را جفت کنیم تا راحت تر کفش شان را پیدا کنند. یا در نزدیکی محل مراسم از بچه هایشان با سرگرمی های جذاب و پرمحتوا مراقبت کنیم تا هم بزرگ ترها بتوانند در مراسم شرکت کنند هم کوچک ترها به شرکت در مراسم ترغیب شوند. حتی می توانیم بعد از مناسبت ها، به کمک پاکبان محل برویم تا محل برگزاری مراسم یا ایستگاه صلواتی سریع تر و راحت تر تمیز شود. همچنین می شود در کنار نذرهای همیشگی، توجه کنیم چه نوع نذرهای دیگری می تواند به نیازهای جامعه پاسخ بدهد، می توانیم زمان های متفاوتی هم برای نذرهای مان انتخاب کنیم. مثال یک نذر در زمان خوبش می شود این که نذر کنیم برای چند خانواده نیازمند در این روزهای منتهی به عید شیرینی و شکلات بخریم تا فرزندان آن ها هم طعم عید را بچشند. البته همه این ها به معنی بی توجهی به نذرهای قدیمی نیست.
شرایط نذر
هر قول و قراری شرط و شروطی دارد که باید به آن پایبند بود. نذر هم شروط فراوانی دارد که باید دربارهاش مطالعه کنید اما مهمترین شروط اینهاست:
صیغه نذر
زمانی عمل به نذر الزامی است که صیغه نذر به عربی یا فارسی خوانده شود. این صیغه در زبان فارسی این چنین است: «برای خدا بر عهده و ذمه من باشد اگر فلان حاجت و خواسته من برآورده شد، فلان کار را انجام میدهم.» بنابراین اگر این صیغه به صورت شرعی آن گفته نشود، عمل به آن نذر ضرورتی ندارد.
امکان انجام نذر
انسان کاری را میتواند نذر کند که در توانش باشد بنابراین کسی که نمیتواند پیاده به کربلا برود، اگر نذر کند که پیاده برود نذر او صحیح نیست. نذرهایی که در کودکی میکنیم معمولاً تخیلی است و از توانمان خارج است، حتی اگر کسی در زمان نذر قادر به انجام آن باشد اما بعد از نذر از انجام آن عاجز شده باشد در این صورت نیز نذر باطل است.
نذر کننده
هر فرد عاقلی که به سن تکلیف رسیده باشد میتواند نذر کند. البته باید نذرش از روی اختیار باشد و قصد جدی هم داشته باشد. اینطور نیست که بتوانیم اختیار عمل کسی را بگیریم و از سوی او و بدون در نظر داشتن شرایط او نذری بکنیم و او را به سمت تعهدی ببریم که خودش نمیخواسته و قصدش را نداشته است. پدر و مادر نمیتوانند برای آینده فرزندشان نذری بکنند و به جای او تصمیم بگیرند.
منابع:
ویکی فقه، ویکی شیعه
ویکی اهل بیت
سایت انسان شناسی و فرهنگ
سایت نذر فرهنگی و خبرگزاری مهر