در دهه نکوداشت مساجد، با خاص ترین مسجدهای ایران بیشتر آشنا شویــد
تعداد بازدید : 114
پناهی برای عبادت مامنی برای آرامش
پرونده
نویسنده : نسیم سهیلی | روزنامه نگار
مساجد به عنوان پایگاههای مهمی برای فعالیت های مذهبی، علمی، سیاسی و اجتماعی مسلمانان شناخته می شوند. در کشورهای اسلامی، مساجد مراکز مهم دین و عبادت اند و فارغ از جایگاه معنوی و عبادی، به عنوان پایگاهی اجتماعی برای رسیدگی به امور روزمره زندگی مردم هم شناخته می شوند. قضاوت و دادخواهی، علم آموزی، جمع آوری کمک های خیرخواهانه، برنامه ریزی برای فعالیت های سیاسی و مبارزاتی و... همه از فعالیت هایی است که در مسجد سازمان دهی می شود. به همین دلیل است که از ابتدای اسلام تا همین الان، مسجد در کانون توجه سبک زندگی مسلمانان بوده و هست. طبق آخرین آمارها، در ایران حدود 72 هزار مسجد وجود دارد. این بدان معناست که بهازای هر هزار نفر، یک مسجد داریم. سالهاست در کشورمان دهه آخر ماه شعبان، دهه نکوداشت مساجد نام گذاری شده و فرصتی است برای غبارروبی از مساجد شهر در آستانه ماه مبارک رمضان. به همین بهانه و در این دهه، مروری داریم بر تعدادی از شاخصترین مساجد ایران.
قدیمیترین مساجد
مساجد قدیمی زیادی در ایران وجود دارد که برخی تخریب شده اند و برخی با وجود قدمت تاریخی، هنوز پابرجا مانده اند. قدیمی ترین مسجدی که در خاک ایران می شناسیم، «مسجد شوش» است که از طریق حفاریهای باستان شناسی شناسایی شده است. اطلاع دقیقی در دست نیست که مسجد شوش در چه تاریخی ساخته شده اما به کمک سکههایی که در این محل به دست آمده، ساختمان مسجد را قدیمیترین بنای مذهبی اسلامی در ایران دانسته اند.
«مسجد جامع سیراف» هم یکی از مساجد اولیه باقیمانده از صدر اسلام است که از نوع مساجد شبستانی است و روی بقایای آثاری از دوره ساسانی احداث شده که توسط هیئت مشترک ایرانی -انگلیسی کشف شد. متاسفانه امروزه بقایای بازمانده از این مسجد، به علت قرار گرفتن در کنار ساحل دریا باعث آسیب دیدن آن شده. «مسجد جامعه روستای فهرج» قدیمی ترین مسجد پابرجای ایران است که در 25 کیلومتری جنوب شرقی یزد قرار دارد. این بنا قدیمیترین مسجدی است که در ایران، دست نخورده باقی مانده است.
«مسجد جامع نائین» هم از آثار نیمه دوم قرن سوم هجری قمری است که منسوب به حکومت دیلمیان است. این بنا از معدود مساجد اولیه شبستانی است که کمتر دستخوش تغییر و تحول شده و صورت اولیه خود را تا امروز حفظ کرده است.
«مسجد امام حسن عسگری» کهنترین مسجد آمل و قدیمی ترین حوزه علمیه ایران است که تاریخ بنای آن را سال ۱۴۰هـ ق میدانند و بنای اصلی آن نیز متعلق به قرن سوم قمری است. این مسجد در پایین بازار آمل واقع است.
«مسجد ابوبکر صدیق یا گنبد سنگان» یکی دیگر از مسجدهای کهن خراسان در شهر سنگان در شهرستان خواف است. بنا و معماری این مسجد مربوط به دوره سلجوقیان است و نمازگزاران آن مسلمانان حنفی مذهب اند.
مسجد بردستان بوشهر، مسجد جامع کبیر نیریز، مسجد چهار پادشاهان، مسجد سفید (رشت)، مسجد سید عزیزا...، مسجد عتیق (تربت جام)، مسجد فرحآباد، مسجد جامع نطنز، مسجد جامع نیشابور و... همه از دیگر مساجد ایرانی، با پیشینه تاریخی و قدمتی طولانی اند.
زیباترین مساجد
برخی از مساجد ایران از نظر معماری و زیبایی جزو شاهکارهای هنری محسوب می شوند و چشم هر بیننده ای را خیره می کند. به جز زائران مسلمان که از هر دو جنبه زیبایی و معنویت مساجد بهره می برند، بسیاری از گردشگران غیر مسلمان هم برای دیدن معماری های تاریخی و زیبایی این مساجد به ممالک اسلامی و کشور عزیز ما ایران سفر می کنند. در ادامه با برخی از زیباترین مساجد ایران آشنا شوید.
ترکیب هنر بیزانس و کلاسیک
مسجد شیخ لطف ا... مکانی مهم از نظر معماری و زیبایی شناختی است که در میدان نقش جهان اصفهان قرار گرفته است و قدمت آن به حدود ۴۰۰ سال پیش برمی گردد. گنبد و کاشی کاری آن از حیث معماری زبانزد است. همچنین چرخش راهروی ورودی آن به شکلی که جهت قبله را برای نمازگزار آسان می کند، از دیگر شاهکارهای معماری در این مسجد است. مسجد جامع اصفهان نیز بنای بی نظیر دیگری است که زیبایی اش چشم هر بیننده ای را خیره می کند. این مسجد انعکاس هنر بیزانس و کلاسیک در قالب یک بنای سنتی اسلامی و شاهکاری در هنر معماری ایران است.
تبلور نظم و قرینهسازی
مسجد و مدرسه جامع زنجان در قرن سیزدهم هجری قمری، در دوره قاجاریه ساخته شد. این مجموعه تاریخی که در شمار بزرگ ترین و زیباترین مساجد و مدارس دینی زنجان است، یکی از بناهای ارزشمند ساخته شده بر اساس طرح مساجد چهار ایوانی است. ایوانهای چهارگانهای که در چهار ضلع مسجد به شکل قرینه قرار گرفتهاند.
اوج هنر ایرانی- اسلامی
نام مسجد «نصیرالملک» شیراز که از بناهای سنتی این شهر است، در فهرست زیباترین مساجد دنیا ثبت شده. این بنا در محله گودعربان و خیابان لطفعلی خان زند واقع شده و از نظر کاشی کاری و مقرنس و به دلیل نورهای رنگارنگی که از پشت شیشههای رنگی آن درطول روز شکل میگیرد و زیبایی خاصی در فضای مسجد خلق میشود، معروف است که اوج هنر ایرانی اسلامی را به نمایش می گذارد.
خاصترین مساجد
مسجدی تاریخی و صخرهای
بزرگ ترین مسجد صخرهای ایران، مسجد عنصرود با مساحتی حدود 570 متر مربع است که در قلب روستای پلکانی عنصرود، شهرستان اسکو، استان آذربایجان شرقی قرار دارد که لقب بزرگ ترین مسجد صخره ای کشور را با خود یدک می کشد. قدمت آن به درستی مشخص نیست اما وجود نشانههایی مثل محرابی منسوب به دوره ایلخانی و کنده کاریها و معماری خاص به کار رفته در بنا، طولانی بودن قدمت آن، حتی تا بیش از هزار و 500 سال را تخمین می زند.
بزرگ ترین مسجد شیعیان
مسجد اتابک معروف به «مسجد نو» با 20 هزار مترمربع، بزرگ ترین مسجد شیعیان ایران است. این بنا که در سال 590 هجری قمری توسط اتابک سعدبن زنگی احداث شد، روبه روی بارگاه شاهچراغ در شیراز قرار دارد و همچنین از آن به عنوان دومین مسجد شیراز از نظر اهمیت تاریخی نام می برند. در برخی منابع آمده که این مسجد در عصر مشروطیت به عنوان پایگاهی برای آزادی خواهان شیرازی مطرح بوده است.
مسجد با یک در تاریخی
روستای ازغد واقع در 17 کیلومتری جنوب شرقی طرقبه قرار دارد و تنها مسجد آن، مهمترین و معتبرترین اثر تاریخی این روستا است که 600 سال عمر دارد. شیوه معماری بنا و درب قدیمی و تاریخی، این مسجد را جز مساجد دیدنی ایران قرار داده است. سابقه بنای آن به پیش از اسلام باز میگردد اما با ورود اسلام، ساختمان موجود تغییر کاربری داده و تبدیل به مسجد شده است. از جمله نفیس ترین عنصر تزیینی این مسجد، در چوبی دو لنگه آن است که آراسته به منبت کاری با طرح های اسلیمی به هم پیچیده در چهار قاب جداگانه است.
کوچکترین مسجد ایران
مسجد «آرد و خرما» در اردکان یزد به عنوان کوچک ترین مسجد ایران شناخته می شود. این بنا، با عرض سه متر و طول پنج و نیم متر در محله سیف این شهر قرار گرفته و معماری ساده ای دارد. در مورد قدمت آن بین دوره صفویه یا قاجاریه اختلاف نظر وجود دارد. در مورد اسم آن نیز نظرات متفاوت است. برخی می گویند آرد و خرما دستمزد کارگران ساخت این مسجد بوده و عده ای دیگر از آسیابی حرف می زنند که در کنار این مسجد بوده و هسته خرما را به آرد تبدیل می کرده است.
بزرگ ترین مسجد اهلسنت
مسجد جامع مکی زاهدان نیز با ۳۳۰۰۰ متر زیر بنا و چهار مناره به ارتفاع ۹۲ متر و 52 گنبد که ارتفاع گنبد مرکزی آن به ۴۶ متر میرسد، یکی از بزرگ ترین مساجد اهل سنت ایران و جهان به شمار میرود.
مساجد تاریخساز
مسجدی که به خون کشیده شد
نام مسجد گوهر شاد را بایستی هم در این فهرست و هم در فهرست دیدنی ترین مساجد ایران قرار داد. بنایی همجوار با حرم مطهر امام رضا(ع) که به دستور گوهرشادبیگم، همسر شاهرخ ساخته شد. جدای از این که این مسجد از شاهکارهای معماری ایرانی در دوره تیموری است، یکی از مهمترین مسجدهای ایران و کانون یکی از حوادث مهم تاریخی و تلخ کشورمان، یعنی کشتار و سرکوب مردم در دوران رضا شاه محسوب می شود.
کانون دو واقعه تاریخی
مسجد امام خمینی(ره) در میدان امام شهر اصفهان است که به دستور شاه عباس و توسط علی اکبر اصفهانی ساخته شده و شاهکاری جاویدان از معماری، کاشیکاری و نجاری در قرن یازدهم هجری به حساب می آید و مکانی است که همراه با میدان نقش جهان اصفهان ثبت یونسکو شده. در این مسجد وقایع تاریخی مهمی در عصر مشروطیت رخ داده که اهمیتی آن را دو چندان کرده است. به دست گرفتن کنترل این مسجد توسط مجاهدان شهری اصفهان و کانون درگیریهای مسلحانه با سربازان حاکم قجری اصفهان که در نهایت منجر به سقوط حکومت استبداد و فتح اصفهان شد و تحصن مردم اصفهان علیه ظل السلطان حاکم قاجاری این شهر، دو واقعه تاریخی مهمی است که در این مکان رخ داده است.
مساجد مهم پایتخت
مسجد امام خمینی(ره) در قلب بازار تهران که قدمت آن به دوره قاجار باز می گردد مامنی برای سخنرانی های آتشین آیتا... محمدتقی فلسفی در دوران پیش از انقلاب اسلامی بود. همچنین گفته می شود که این مسجد در جریان اعتراض به لوایح ایالتی و ولایتی و نیز قیام ۱۵ خرداد نقشی تاریخی ایفا کرده است. در عین حال مساجد دیگری همچون مسجد قبا در خیابان شریعتی به عنوان پایگاه شهید مفتح، مسجد هدایت در قلب تهران به عنوان پایگاه آیت ا... طالقانی و مسجدالجواد(ع) در میدان هفت تیر به عنوان مامنی برای انقلابیون در جریان مبارزات علیه رژیم پهلوی موثر بودند.
مرکزی برای مراسم انقلابی
مسجد اعظم که حدود ۵۵ سال پیش در جوار حرم حضرت معصومه در شهر قم ساخته شده هم از حیث برگزاری مراسم انقلابی پیش از انقلاب و نیز برگزاری مراسم یادبود بزرگان حوزه و نیز تدریس بزرگانی چون آیت ا... وحید خراسانی و مکارم شیرازی، جزو مکان های مذهبی مهم کشورمان به شمار می رود.
منابع: خبرگزاری مهر، روزنامه جام جم، باشگاه خبرنگاران، سایت پایگاه تخصصی مسجد | کتاب سیر هنر در تاریخ | کتاب معماری ایران و جهان در سپهر فرهنگ ایران | کتاب اندیشه سیاسی و تاریخ نهضت حاج آقا نورا... اصفهانی| کتاب تاریخ مشروطیت اصفهان