پرونده
تعداد بازدید : 100
رژه شادی در شهر
آنچه از جشنها و جشنوارههای خیابانی در پیشینه فرهنگ ایرانی و خاصترین کارناوالهای شادی دنیا و ضرورت برگزاریشان کمتر شنیدهایم ولی جذاب است و خواندنی
نویسنده : نسیم سهیلی | روزنامهنگار
هر ساله در برخی کشورها و در روزهایی خاص، خیابانهای شهر مملو از مردمی میشود که دوست دارند در یک جشن یک یا حتی چند روزه شرکت کنند. این رژه یا زنجیره مردمی، کارناوال نام دارد و جالبتر اینکه به جز ایجاد بستر شادی برای مردم، کشورهای جهان از آن برای جذب گردشگر استفاده میکنند. امروزه کارناوالهای شاد و مفرح زیادی در سطح ملی و بین المللی در سراسر دنیا برگزار میشود که با آیین، سنت، باور و فرهنگ مردم منطقه ای که آن را برگزار میکنند، پیوند خورده است. برگزاری این جشنهای خیابانی به خصوص این روزها بیشتر در غرب و البته کمی هم در برخی ملل شرقی است و در ایران کمتر اجرایی میشود هرچند که پیشینهای قابل توجه دارد. در پرونده امروز به معرفی چند کارناوال بزرگ و مشهور دنیا و چند جشنواره خیابانی قدیمی که در ایران طرفدارهای زیادی داشته است، اشاره خواهیم کرد.
تعریف امروزی کارناوال چیست؟
به جشن یا رژه همگانی آمیخته با عناصر سیرکبازی، موسیقی و حرکات آیینی کارناوال میگویند که یکی از قدیمیترین نوع جشنها در جهان است و هر روز استقبال از آن بیشتر میشود و علاقهمندان بیشتری در آن شرکت میکنند. ریشه کارناوالها ملی، مذهبی، قومی و بهانهای است برای اینکه افراد برای دقایقی از مشکلات و زندگی روزمرهشان فاصله بگیرند و در کنار یکدیگر، لحظات شادی را در دفتر خاطراتشان رقم بزنند. نحوه و زمان اجرای کارناوالها در کشورهای مختلف، متفاوت است اما به هر حال، این کارناوالها فرصتی است تا از این ایام، برای ضیافت و شادی استفاده شود.
پیشینه جشنوارههای خیابانی در ایران
اولین کارناوالهای معاصرتر با محوریت شادی خیابانی با توجه به عکسهای به جا مانده از دوره ناصرالدینشاه در میدان ارک تهران مربوط به این دوره است که اوج برگزاری نمایشهای خیابانی در آن انجام می شده است یا دست کم از این زمان به بعد رنگ و بوی دیگری به خود گرفته است. به عنوان مثال نمایش حرکات پهلوانی زورخانهای، کشتیگیری و برخی عملیات محیرالعقول بندبازی. این نمایشها به دلیل نبود تفریحات مناسب و هیجانانگیزبرای مردم به خصوص قشر کم درآمد، برگزار می شد و طبق آنچه که مورخان گفتهاند با استقبال زیادی هم روبهرو میشده است. به طور مثال، نمایش شتر قربانی در روز عید قربان در میدان توپخانه تهران، نمایی از کارناوال ایرانی است همچنین عروسکشان که مراسم بدرقه عروس تا خانه شوهر است و هنوز هم برگزار میشود، به نوعی یک کارناوال ایرانی است که البته فقط اعضای یک فامیل را در برمیگیرد.
شتر قربانی میدان توپخانه
اجرای مراسم شتر قربانی در پایتخت از این اندیشه ریشه میگرفت که ناصرالدین شاه در اواخر سلطنت خود، خیال خلافت سرزمینهای بیشتری در سرش افتاده بود و به مناسبت همین خلیفهگری باید دست کم یک شتر را در بزرگترین میدان شهر یعنی میدان توپخانه قربانی میکرد تا به آرزویش برسد. این سنت بعد از شخص ناصرالدین شاه تا انقراض سلطنت قاجار پابرجا بود. بنا بر این رسم در روز 9 ذی الحجه، شتری آرایش و زینت میکردند و در روز 10 ذیالحجه از خیابان علاءالدوله به سمت میدان توپخانه به حرکت درمیآوردند. به دنبال شتر، شیپورچیان، طبل زنان و سرنازنان نیز حرکت میکردند، نیابت سوار بر شتر بر عهده شخصی بود که به وی شاه شتر قربانی میگفتند. شاه شتر قربانی با صدای بلند سوالاتی میکرد و پارکابیهایش در جواب میگفتند: «مملکت در امن و امان است و ملت به دعاگویی ذات همایونی مشغول» در این میان یکی از ملتزمان نیزهای بر گلوی شتر وارد میکرد و شاه دروغین را از بالا به زیر می آوردند و اسباب شاه شتر قربانی و شتر را غارت می کردند!
سرپوشی بر قرارداد ننگین
درسال 1311 کارناوال مفصلی در تهران به راه افتاد که نمایشی فرمایشی برای سرپوش گذاشتن به قرارداد دارسی بود. طبق این قرارداد و برای نخستین بار امتیاز استخراج، بهرهبرداری و لولهکشی نفت و قیر در سراسر ایران به غیر از پنج استان به مدت 60 سال به «ویلیام نکس دارسی» انگلیسی واگذار شد. روز قرارداد دستور جشن و پایکوبی و حرکت کاروانی بزرگ در تهران داده شد. جالب اینکه سالهای بعد و در دوره پهلوی، شرکتهای مختلف صنعتی و دولتی در این روز کاروانها به راه میانداختند و این امر تا چند سال پس از کودتای 28 مرداد در تهران رواج داشت اما خیلی زود به فراموشی سپرده شد.
معروف ترین کارناوال های غربی
همانطور که در ابتدای این پرونده هم به آن اشاره کردیم، این روزها برپایی کارناوالها بیشتر در کشورهای غربی و برخی از کشورهای کهن شرقی مرسوم است. در ادامه با چند نمونه کارناوال مشهور جهان آشنا میشویم که هر سال برگزار میشود و دست کم دهها هزار نفر در آنها شرکت میکنند.
فرانسه | جشن مجسمههای غول پیکر کاغذی
کارناوال شاد نیس در کشور فرانسه، یکی از قدیمی ترین کارناوال های دنیاست و تاریخچه برگزاری آن به سال 1294 بازمیگردد. در این کارناوال، مجسمههای غول پیکری از جنس کاغذ فشرده ساخته می شود و مردم که ماسکهایی بر صورتشان زدهاند، با آنها در شهر رژه میروند. دو طرف این مجسمهها چرخهای سیاری است که شاخه های گل را به طرف جمعیت پرتاب میکند. مراسم نیس هر سال از تاریخ 24 بهمن آغاز می شود و تا 10 اسفند ادامه می یابد. تخمین زده شده است امروزه یک میلیون نفر از سراسر دنیا به نیس سفر میکنند تا در شور و هیجان این جشن شرکت کنند.
ایتالیا| جشن رنگارنگ
کارناوال ونیز به ادعای بسیاری، قدیمیترین جشن خیابانی دنیاست زیرا ریشههای این مراسم به سال ۱۱۶۲ باز میگردد. جشن رنگارنگ درست در روز پیش از «چهارشنبه خاکستری» در ونیز ایتالیا انجام میشود و ویژگی اصلی این جشن، بالماسکه و رژه با لباسهای بسیار زیبا و البته خاص است. فلسفه استفاده از ماسکهای خاص در این کارناوال، به از بین بردن اختلاف ظاهری بین طبقات غنی و فقیر باز میگردد همچنین فرصتی هم برای دست انداختن مقامات و قدرتمندان جامعه ایجاد میکند. کارناوال ونیز هر سال میزبان تقریباً سه میلیون نفر است که از سراسر دنیا برای شرکت در آن خودشان را به ایتالیا میرسانند.
هند| جشن آتش بازی
برگزاری کارناوالهای شاد و هیجان انگیز، شهر «گوا» در هندوستان را به مکانی خاص برای اهالی سفر تبدیل کرده است و هرساله مسافران زیادی به این شهر برای دیدن این جشنواره سفر می کنند. کارناوال گوا که از 11 تا 14 اسفند برگزار میشود، یادگار استعمارگران پرتغالی در این کشور است و از خیابان اصلی پاناجی، مرکز استان گوا با حضور نوازندهها و گروههای مختلف دلقکها، آکروبات بازها و ... آغاز میشود و شما میتوانید شاهد آتش بازی، رژه آدمها با لباسهای خاص و ریختن آب رنگی باشید. البته قسمت اصلی این کارناوال، همان آتش بازی است که صحنه های بدیعی را خلق می کند و هر ساله، همگان را به حیرت فرو میبرد. شاید به همین دلیل است که تعداد شرکت کنندگان این کارناوال که سه روز هم طول میکشد، در چند سال اخیر و طبق آمارها، تقریبا سه برابر شده است.
آلمان | جشن دیوانه بازی!
کارناوال کلن در شهر کلن آلمان در ماه نوامبر و در روز «سه شنبه چرب» آغاز میشود و روز «چهارشنبه خاکستر» به پایان میرسد! این کارناوال که «روزهای دیوانه» هم نامیده می شود، با رژه حدود ١٣٠ گروه موسیقی و صدها اسب و با نمایش های کمدی که به انتقاد از سیاستمداران میپردازد و ... همراه است. تنوع فعالیتهای این کارناوال نشانگر این است که مخاطبانی از تمام طبقات اجتماعی را جلب میکند و جشنواره عامه پسند معتبری به شمار میآید. آلمانیها این ایام را روزهای بی خیالی و سبکسری مینامند و در مقابل همدیگر بسیار خوش برخورد و شوخ میشوند! آن ها در این مدت و فقط در خیابانهایی که برای برگزاری این کارناوال در نظر گرفته شده است، دست به رفتارهایی سبک میزنند و باعث خنده دیگران میشوند. به طور مثال، روی خودشان آب میریزند، خیلی بلند میخندند، با همه شوخی میکنند و البته شوخیهای نامناسب هم دارند اما به قول خودشان، چند روزی را به دیوانگی سپری میکنند!
یونان | جشن غذاهای بومی و سنتی
اگر کمی اهل شکم باشید، از کنار این کارناوال و شرکت کردن در آن، نمیتوانید به راحتی بگذرید! کارناوال پاتراس یکی از بزرگ ترین کارناوالهای اروپاست که هر ساله در ۱۷ ژانویه در شهر پاتراس یونان برگزار میشود و در اولین روز از هفته ارتدکس پایان می یابد. قدمت این رویداد حدود 180 سال است. این کاناوال با شادی، موسیقی، آتشبازی و آشنایی با غذاهای بومی و سنتی همراه است که بخش اصلی و پرطرفدار این کارناوال، همین آشنایی با غذاهای بومی و سنتی و امکان چشیدن آنهاست. البته در این مراسم رویدادهای مختلفی از جمله توپ، رژه، شکار گنج پنهان و جشنواره کودکان برگزار میشود. افتتاحیه این کارناوال در میدان مشهور جورج اول برگزار میشود و رژه شبانه و رژه بزرگ دو بخش مهم دیگر در این کارناوال است.
چین | جشن فانوس
جشن فانوس، جشنی سنتی در چین است که در پانزدهمین روز نخستین ماه سال قمری در گاهشمار چینی برگزار میشود؛ این جشن نمایانگر پایانسال نو چینی است و آمادهسازی برای آن از روز دهم سال نو آغاز میشود. در این روز چینیها، ردیفهایی از شمع را در جلوی خانههایشان روشن میکنند و هنگام شب، فانوس در دست در کوچه و خیابانهای اصلی شهر مسیر میپیمایند. در گذشته، فانوسها ساده بودند و تنها امپراتوران و اشراف، فانوسهای آراسته و بزرگ داشتند اما این روزها مردم از طبقات مختلف اقتصادی در این جشن شرکت می کنند. ریشه این جشن به امپراتوری هان و بیش از دو هزار سال پیش بازمیگردد. در این مراسم چینیهای بودایی از خوردن گوشت پرهیز میکنند. «رقص شیر» نیز یکی از کهنترین آیینهای این جشن است و چینی های زیادی در این روز، همراه با مردم کشورشان به شادی میپردازند.
کاش در ایران هم جشن همگانی
راه بیندازیم
از نیاز مردم به شادی به خصوص در روزهایی که مشکلات اقتصادی، مردم طبقه ضعیف و متوسط جامعه را درگیر کرده است، نباید غفلت شود. این روزها و به جز عروسکشان که یک کارناوال تقریبا خانوادگی به حساب میآید و طبیعتا تمام مردم نمیتوانند در آن شرکت کنند، ما ایرانی ها در فرهنگمان، مناسبتهای دینی و باستانی زیادی داریم که میتوانیم آنها را در کشور با مدیریت صحیح، تبدیل به یک کارناوال شاد، مهیج و پرطرفدار کنیم. یکی از این مراسم، می تواند جشن آغاز تابستان باشد. به طور مثال، یک تیر سالروز جشن آب پاشونک بود که به مناسبت جشن آغاز تابستان در گذشته دور برگزار میشده است. آیا نمیشود از همین مناسبت معمولی، یک کارناوال به راه انداخت و با مدیریت صحیح، روزی شاد و خاطره انگیز برای مردم رقم زد؟ تقویم تاریخ کشورمان پر است از روزهای این چنینی که فرصتی است برای شادی و خوشحال بودن( یکی دیگر از این مناسبتها، 29 بهمن روز جشن سپندارمذگان است که سال گذشته و در صفحه خانواده و مشاوره، مطلبی درباره آن کار کردیم. جشنی که به روز زنان شوهر دوست، پارسا و درستکار معروف بوده و کاملا فراموش شده است. در ضمن، یک سری مناسبتها هم هست که مخصوص مردم یک منطقه خاص از کشور است. مثلا برگزاری جشنواره گل و گلاب که مخصوص کاشان است و مردم این شهر میتوانند با مدیریت و برنامهریزی، جشنواره هیجانانگیزی برای خودشان در این روز برگزار کنند) دیگر اعیاد مذهبی و سنتی نیز ظرفیت تبدیل به یک حرکت عمومی و مردمی در شهرها را دارند که تنها با مدیریتی درست میتوان از این ظرفیتها استفاده کرد البته که نیاز به کمی خلاقیت در برگزاری این مراسم به شدت احساس میشود وگرنه تمام بودجه و برنامهریزی برای برگزاری آنها، به سرانجام مطلوب نخواهد رسید. اعیادی مانند دهه کرامت که زمان کمی هم تا رسیدنشان باقی مانده، فرصت خوبی است تا مسئولان فرهنگی، کارناوالهایی جذاب و شایسته این ایام به راه بیندازند.
منابع: کجارو ، ماهنامه الکترونیکی بهارستان، شرق، مهر