پرونده
تعداد بازدید : 54
خالقان قابهای پر ستاره
عکاس نجومی صدایشان میزنند، افرادی که تصاویری از آسمان شب را در دل تاریخ ثبت میکنند که هوش از سرمان میپراند
نویسنده : مریم ملی | دانشآموخته کارشناسیارشد اختر فیزیک
یک طرف، کوه دماوند را میبینی و یک طرف نوار مهآلود و سحرانگیز کهکشان راه شیری را. در همان حین که تعجب کردهای و با خودت فکر میکنی که همهاش محصول فتوشاپ است و ممکن نیست چنین چیزی را در واقعیت دید، میگویند همه عکسها واقعی و با یک دوربین دیجیتال ثبت شده است. با خودت فکر میکنی خب اگر واقعی است پس چرا من توی آسمان چنین چیزی را نمیبینم و بعد باز عکسهای بعدی را نشانت میدهند. از آنها توضیح دقیقتری میخواهی و میشنوی که چشم ما در کسری از ثانیه نورها را از اطراف جمع میکند و نمیتواند نوری که از یک شیء گرفته را برای مدتی در خودش ذخیره کند، به همین دلیل خیلی از زیباییهای آسمان توی عکسها واضحتر از وقتی است که با چشم تماشایشان میکنیم. یک جرقه توی ذهنت میخورد که آهان، فهمیدم قضیه از چه قرار است! لابد کار ابزارهای گرانقیمت و جدیدی است که در اختیار دارند و خب اگر من هم چنین دوربین و وسایلی داشتم، به همین خوبی عکاسی میکردم ولی کافی است ابزارشان را برای مدتی قرض بگیری تا ببینی این هم پاسخ قطعی و کاملی نیست. کار کردن با دوربینهای حرفهای و آخرین مدل هم هنر و مهارت خودش را لازم دارد. عکاس نجومی صدایشان میزنند ولی بیشترشان اول یا عکاس بودهاند یا منجم. آرام آرام به هر دو مسلط شدند و حالا آسمان شب و طبیعت زمین را طوری به ما نشان میدهند که باورمان نمیشود اینجا، همان جادهای است که هزاران بار از آن رد شدهایم، همان کوهی است که بهار در دامنهاش نشستهایم و همان کاروانسرایی است که وقتی مسافر بودیم نزدیکیاش چادر زدیم. چشمهایمان خیره میشود و دلمان هوای یک شب نشینی با سقف آسمان را میکند. در پرونده امروز زندگیسلام، عکاسی نجومی را دقیقتر میشناسید و با انواع روشهای عکاسی از آسمان شب آشنا خواهید شد و تجربهها و پیشنهادهای یک عکاس نجومی را خواهید خواند.
عکاسی از آسمان
جیب پر پول نمیخواهد!
اگر چند عکس از آسمان شب را دیده باشید، لابد متوجه تفاوتهای درون این تصاویر شدهاید. بعضی از عکسها فقط بخشی از آسمان شب را به تصویر کشیدهاند و مجموعه ای از ستارهها یا اجرام خاص نجومی را نشان میدهند در حالی که عکسهای دیگر، تلفیقی از مناظر زمینی و پدیدههای نجومی است. انگار عکاس میخواهد زیباییهای آسمان شب را در قابها و پس زمینههایی از چشماندازهای زمینی نشان دهد تا بیشتر برای مردم باورپذیر و جذاب باشد. عکاسهایی که عکس تلفیقی سوژههای زمینی مثل کوه و درخت و بناهای باستانی و ... با نمایی از آسمان شب را میگیرند، معمولا با دوربین عکاسی این کار را انجام میدهند ولی عکسهای اختصاصی از اجرام آسمانی مثل ماه، ستارهها، سحابیها و کهکشانها به کمک تلسکوپ و دوربین عکاسی گرفته میشوند. چون این اجرام فاصله زیادی از زمین دارند با تلسکوپ بزرگتر و واضحتر و با دوربینی که به تلسکوپ وصل شده تصویر آنها ثبت میشود. شاید با خودتان فکر کنید خب پس برای عکاسی از آسمان پر ستاره بالای سر، باید جیب پر پولی داشت اما خیلی از علاقهمندان خوش ذوق با دوربینهای کامپکت و ساده عکسهایی خلق میکنند که از عکسهای با کیفیت دوربینهای چند میلیونی کم نمیآورند.
عکاسی نجومی، ترکیب عکاس و منجم!
عکاسی نجومی ترکیبی از دو مهارت متفاوت و جالب است که باید همزمان و در کنار هم به کار بروند تا نتیجه خوبی داشته باشند. یک عکاس به عملکرد دوربین، روشهای ثبت تصویر در نورهای مختلف و کادربندی و اصول ویرایش عکس آشناست و یک منجم آماتور صورتهای فلکی و سیارات و بقیه اجرام آسمانی را تا حدود خوبی میشناسد، جهتیابی میداند و کار با ابزارهایی مثل تلسکوپها را بلد است. بنابراین هر دوی این مهارتها و اطلاعات به کمک هم میآیند تا از زیباییهای چشمنواز آسمان شب، عکسهای تماشایی ثبت شود. ممکن است با خودتان فکر کنید شناختن جای هر ستاره در آسمان، دانستن نامش و اطلاعات تئوری درباره سحابیها و کهکشانها در عکاسی خیلی کاربردی ندارد و لزومی به یادگیریاش نیست در حالیکه وقتی زیر آسمان پر ستاره قرار میگیرید، برای آن که بدانید دوربینتان را به کدام نقطه آسمان نشانه بروید و چقدر منتظر شوید تا یک عکس خوب ثبت شود، خواهید دید که همه این اطلاعات چقدر ضروری هستند. بدون مهارتهای عکاسی هم دوربین شما ممکن است عکسهای تاریک بگیرد یا پر از لغزش و نورهای کج و معوج.
«محمدجواد صفاران» عکاس نجومی و با سابقه کشورمان در مصاحبه با زندگیسلام از قلق های عکاسی نجومی میگوید:
نشستن زیر سقف آسمان برای عکاسی، بینهایت جذاب است
برای آنکه بیشتر از کار عکاسهای نجومی سر در بیاوریم به سراغ یکی از آنها رفتیم چون به نظر میرسد هیچ چیز بیشتر از شنیدن تجربههای کسی که بخشی از عمرش را در این راه صرف کرده است، ما را به دنیای آنها نزدیک نمی کند و نمی تواند به پرسشهای ذهنیمان در این باره پاسخ دهد. محمد جواد صفاران، عکاس نجومی با سابقه و کارشناس فرهنگسرای علوم و نجوم است. او سالهاست از آسمان شب عکاسی و در دانشگاه فرهنگ و هنر هم دروس مربوط به عکاسی نجومی را تدریس میکند. آقای صفاران، شبهای زیادی را با دوربینش در کوه و دشت و کویر به صبح رسانده و از زمانی که دوربینهای آنالوگ تنها انتخاب عکاسها بودند تا حالا که دوربینهای دیجیتال و فناوریهای جدید به بازار آمدند، برای علاقهاش زمان صرف کرده است. در ادامه از او درباره مهارتهایی که برای عکاسی نجومی لازم است، پرسیدیم و خواستیم از شبهای متفاوتی که کنار دوربینش داشته، برایمان تعریف کند.
سادهترین ابزارهایی که میشود با آنها عکاسی از آسمان شب را شروع کرد، چه هستند؟
برای عکاسی از آسمان شب لازم است دوربینی داشته باشیم که بتواند به مدت طولانی نوردهی کند اما این جمله به چه معناست؟ خب شما قرار است از اجرام بسیار دوری عکس بگیرید که نورشان سالها طول کشیده تا به ما زمینیها رسیده و برای اینکه بتوانید تصویرشان را ثبت کنید، نیاز دارید نور بیشتری از آنها جمع کنید پس تنها راهی که دارید این است که دریچه دوربین را به سمت آسمان باز بگذارید و اجازه دهید بین چند ثانیه تا چند دقیقه متناسب با سوژه مد نظرتان نور جمع کند. با این شرایط، هر دوربینی نمیتواند چنین امکانی را برایتان فراهم کند. به اصطلاح میگویند دوربین باید سرعت Bulb داشته باشد یعنی نوردهی طولانی انجام دهد. سه پایه، یکی دیگر از وسایل ضروری است. لرزیدن دست و تکان خوردن دوربین در اثر باد، عکسها را خراب میکند؛ برای ثبت عکس از آسمان باید دوربین بدون ذرهای حرکت در یک جای ثابت و مناسب قرار بگیرد و سه پایه این شرایط را فراهم میکند. دوربینهایی که فقط تنظیمات اتومات دارند و امکان تنظیم دستی آنها وجود ندارد، گزینههای خوبی برای عکاسی از آسمان شب نیستند. این چند ویژگی حداقلهایی است که برای ثبت عکس نجومی لازم است در اختیار داشته باشیم. اگر کسی علاقهمند به عکس گرفتن از سیارات و سحابیها و کهکشانها باشد، میتواند به مراکز نجومی شهر و رصدخانهها برود و با هماهنگی از تلسکوپهای آنجا استفاده کند.
اگر بخواهید به کسانی که علاقهمندند و تا به حال از آسمان عکس نگرفتهاند، یک روش ساده برای یک عکس خلاقانه آموزش بدهید چه پیشنهادی دارید؟
درابتدای کار یک دوربین نیاز است که شرایط لازم را داشته باشد. سپس سعی کنید در جایی قرار بگیرید که نور اطراف خیلی مزاحمت ایجاد نکند، جایی که بشود زیباییهای آسمان را بهتر دید. حالا کافی است دوربین را به سمت شمال و رو به آسمان تنظیم کنید و اجازه بدهید حداقل نیم ساعت نوردهی کند. تصویر نهایی احتمالا شگفتزدهتان خواهد کرد! شما موفق شدهاید حرکت ظاهری ستارگان در آسمان را ثبت کنید. در عکستان دایرهها یا نیم دایرههایی ثبت شده که در واقع همان ستارههای بالای سرتان هستند که به خاطر حرکت زمین در آسمان، به نظر میرسد دارند دور یک نقطه میچرخند. به این عکسها «دور قطبی» میگویند چون به نظر میرسد که ستارگان دارند به دور ستاره قطبی که در شمال قرار گرفته میچرخند. یکی از جذابترین و خلاقانهترین عکسهای آسمان شب را میشود با همین تکنیک ساده ثبت کرد.
همه ما در فضایمجازی تصاویر زیادی را از آسمان شب میبینیم. چطور میتوانیم فرق بین عکسهای نجومی واقعی و تصاویر شبیهسازیشده را بفهمیم؟
از عکسی میشود اطلاعات علمی به دست آورد که علمی هم ثبت بشود. خیلیوقتها تا پای تجربه در میان نباشد تشخیص عکسهای واقعی آسمان شب از عکسهای غیر واقعی و ساختگی خیلی سخت میشود ولی کافی است درباره نجوم و تکنیکهای عکاسی کمی بیشتر مطالعه و تمرین کنید آن وقت تا حدود قابل قبولی میتوانید عکسهای عکاسهای نجومی از تصاویر گرافیکی و غیر واقعی را تشخیص بدهید. مثلا عکسی که در آن ماه به اندازه یک بنای باستانی بزرگ دیده میشود، ممکن است به نظرتان غیر واقعی و ساختگی بیاید در حالی که اگر با تکنیکهای عکاسی و لنزها آشنا باشید میدانید که میشود بدون هیچ دستکاری غیر علمی، چنین عکسی را ثبت کرد یا آشنایی با نجوم کمکتان میکند بدانید آیا عکسهای سحابیها و کهکشانهایی که میبینید واقعی هستند یا طرحهای گرافیکی و شبیهسازی شدهاند. در کنار تجربه و اطلاعات، سایتهایی مثل ناسا و سایت انجمنهای نجوم داخل کشور میتواند راهنمایی باشد برای آن که به هر تصویری به بهانه شایعات علمی اعتماد نکنید.
عکاسهای نجومی معروف اند به این که در شبهای سرد و زمانی که اغلب مردم ترجیح میدهند کنار بخاری و در رخت خواب راحت بخوابند، بیدار باشند و تا صبح کار کنند! شما چقدر با این سختیها مواجه شدهاید؟
بیشتر کار عکاسی نجومی در شب میگذرد و اغلب در همه فصلها دمای شب پایین تر از روز است، حالا شما در نظر بگیرید که شبهای زمستان پر ستارهترین شبهای سال است و خب در این شبها عکسهای خوبی میتوان ثبت کرد. از طرفی عکاسی در شبهای سرد از آن کارهایی است که هرکسی حوصلهاش را ندارد. معمولا خارج از شهرها و در نقاط مرتفع یا دشتهایی که اطرافشان باز است، به دلیل باد شدید تحمل سرما سختتر هم میشود. در چنین شرایطی حتی با چند لایه لباس گرم و نوشیدنیهای داغ، باز هم کار کردن با دوربین و ابزارها سخت است. به خاطر دارم یکی از شبهای سرد زمستانی برای عبور ایستگاه فضایی بین المللی از جلوی ماه خودمان را آماده کرده بودیم. این کار چون هم محاسبه دارد و هم زمان محدودی برایش فرصت هست، عکاسی نسبتا پر زحمتی است. لحظه شروع عکاسی متوجه شدم که دوربین کار نمیکند، دوربین روی تلسکوپ سوار شده بود. دستم را گذاشتم روی تلسکوپ تا تنظیمات دوربین را چک کنم و بعد از چندثانیه که خواستم دستم را جابه جا کنم دیدم پوست دستم به خاطر سرمای شدید به تلسکوپ چسبیده است. در کنار همه این دردسرها دیدن آسمان در مناطقی که نور مزاحم ندارد و لذتی که تماشای پدیدههای نجومی مثل ماهگرفتگی، اختفاهای سیارهای و ستارهای، دیدن نوار مهآلود کهکشان راه شیری و رصد دنبالهدارها و بارشهای شهابی دارد، چیزهایی است که جای دیگری نمیشود، تجربهاش کرد. نشستن زیر سقف آسمان در سکوت و آرامشی که دارد همیشه جذاب است خصوصا وقتی قرار باشد تصویر منحصر به فردی از آن شب را ثبت کنید.
شما برای عکاسی از آسمان سفرهای زیادی داشتهاید، تجربه و خاطرات این سفرها احتمالا با خیلی از سفرها متفاوت است، از آنها برایمان بگویید.
یکی از تجربههای جالبم مربوط به خاطره سفر به چین است، سال 88 یک خورشید گرفتگی کلی قرار بود رخ بدهد و من و یکی از دوستانم تصمیم گرفتیم با هم از این پدیده جذاب عکاسی کنیم. یکی از بهترین نقاط برای دیدن این پدیده نجومی، کشور چین بود. با کلی برنامهریزی و سختیهای فراوان، سعی کردیم لحظه شروع، در یک منظره خوب تلسکوپها و دوربینها را مستقر کنیم. کلی نقشه کشیده بودیم که چطوری عکاسی و از کدام مناظر استفاده کنیم که ناگهان باران گرفت، بارانی که من به عمرم ندیده بودم، شدید و بیوقفه! در کمتر از 5 دقیقه باید تمام تلسکوپها و دوربینها را جمع میکردیم چون نباید خیس میشدند. آبوهوا یکی از ماجراهایی است که هر قدر هم قبل از سفر بررسی بشود، باز هم ممکن است آدم را غافلگیر کند. از این اتفاقات توی دنیای نجوم خیلی پیش میآید.
در سالهای فعالیتتان، قابهای زیادی از شگفتیهای آسمان ثبت کردید، هنوز چیزی مانده که موفق به دیدنش نشده باشید و آرزوی عکاسی از آن را داشته باشید؟
پدیدههای نجومی زیادی را دیدهام و از آن ها عکاسی کردم اما یکی از آنها هنوز جزو آرزوهایم است، شفق قطبی یکی از جذابترین رخدادهایی است که میشود در آسمان شب دید. برای دیدنش باید حتما به کشورهایی که در عرضهای جغرافیایی بالای کره زمین هستند سفر کرد کشورهایی مثل ایسلند، سیبری و روسیه. امیدوارم روزی بتوانم از این نورهای رنگارنگ و شگفت انگیز هم عکس بگیرم.