در سال‌هایی که دسترسی به اینترنت و شبکه‌های اجتماعی مثل امروز این‌ قدر ساده و آسان نبود، تله‌تکست به عنوان بهترین ابزار پیام‌رسان روی گیرنده‌های تلویزیونی مورد استفاده قرار می‌گرفت. همه چیز هم داشت، از اخبار روز گرفته تا لطیفه و توصیه‌های روان‌شناسانه. سرویس پیام‌رسان تله‌تکست (Teletext) که این‌روزها کلا فراموش شده، اگر مثل دهه 70 یا 80 محبوب بود باید الان جشن تولد 47 سالگی‌اش در جهان را می‌گرفت. نخستین سرویس مبتنی بر تله‌تکست Ceefax نام داشت که سپتامبر ۱۹۷۴ زمانی که تلویزیون به ‌تازگی وارد خانه‌های بیشتر افراد جهان شده بود در اختیار آن‌ها قرار گرفت. این سرویس ابتدا بین مهندسان که غالب آن‌ها میان سال بودند رواج پیدا کرد تا بتوانند پیام‌های خود را به یکدیگر انتقال دهند و همکاران خود را از آخرین اتفاقات کاری و ... مطلع سازند. با گذشت زمان تقریبا همه ساکنان کره‌زمین به خوبی از تله‌تکست با قابلیت‌ و توانایی‌هایی که دارد، آگاه شدند و مزایای گرافیکی و نوشتاری آن را در زمینه‌های مختلف خبری مورد استفاده قرار می‌دادند. در این بین، تله‌تکست در ایران با نام شبکه پیام سیما در ۳۰ مهر ۱۳۷۴ با تجهیز گیرنده‌های تلویزیونی به رمزگشا به ‌طور ۲۴ ساعته در دسترس قرار گرفت. در پرونده امروز زندگی ‌سلام، نکات جالبی درباره تاریخچه، محتوا، گرافیک، صفحات خواندنی و ... این سیستم پرطرفدار به خصوص در دهه 80 را خواهید خواند.

 

استفاده 83 درصدی مردم از تله‌تکست در ایران

پیام‌نمای سیما در 30 مهر سال ۱۳۷۴ در کشورمان آغاز به کار کرد اما به علت موجود بودن فونت‌های لاتین، پیام نمای انگلیسی پخش خود را آغاز کرد. در آن زمان ایجاد تله‌تکست فارسی از دغدغه‌های اصلی مسئولان تلویزیون بود. علت فاصله زمانی بین راه‌اندازی تله‌تکست فارسی و انگلیسی که تقریبا سه سال طول کشید، این بود که زبان فارسی نیاز به طراحی فونت و نرم‌افزار ویژه داشت زیرا زبان فارسی بیش از 100 حرف و علامت دارد و با مجموعه فرمت تله‌تکست انگلیسی سازگاری نداشت. سرانجام پیام‌نمای فارسی در سال ۱۳۷۷ راه‌اندازی شد و در واقع پیام‌نما به تدریج تلویزیون را از دستگاهی تفریحی خارج و به ابزاری برای اطلاع‌رسانی تبدیل کرد که از جنبه‌های سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و آموزشی کاربرد بسیاری هم داشت. هرچند هیچ‌گاه از میزان مخاطبان این نوع رسانه در سراسر کشور آمار روشن و گویایی منتشر نشد اما نظرسنجی‌های صورت گرفته و تماس‌های مکرر و متعدد بینندگان با پیام‌نمای سیما حکایت از آن داشت که 83 درصد  از مردم در اواسط دهه 80 از تله‌تکست استفاده می‌کردند و این ابزار اطلاع‌رسانی در میان قشرهای مختلف جامعه به ویژه در میان جوانان و تحصیل‌کردگان با اقبال زیادی روبه‌رو بوده است.

 

3 سوتی به یادماندنی 

تله‌تکست

تله‌تکست با این که فناوری پیشرفته‌ای نداشت ولی باز هم مانند بقیه فناوری‌ها با «باگ‌ها» یا همان ایرادهای فنی همراه بود. هموطنان هم که کمین کرده و منتظر گرفتن «سوتی» از هرچیزی بودند ، توانستند سه سوتی یا گاف این شبکه را شکار کنند!

 

1- مورد اول  به جوکی درباره رئیس جمهور وقت باز می گشت که در صفحه  «لطیفه» منتشر و پس از مدت کوتاهی حذف شد ولی برای مردم  همان مدت هم کافی بود تا تصویرش را بگیرند.

خاطراتی با گرافیک پایین

تله‌تکست برای نسلی که با آتاری هیجان‌زده می‌شد یک محصول آوانگارد بود، درحالی که امروز یک شوخی است   

 

برای ما که با گرافیک بی‌نهایت ابتدایی آتاری کیف می‌کردیم عجیب نبود که تله‌تکست بشود دریچه ای برای ارتباط با  جهان بیرون. تله‌تکستی که حالا فراموش شده اما جالب است بدانید هنوز هم هست و به‌روزرسانی می‌شود؛ برای چی و کی معلوم نیست. البته خیلی از تلویزیون‌های هوشمند امروزی دیگر از تله‌تکست پشتیبانی نمی‌کنند. دلیلی هم وجود ندارد، وقتی تلویزیون خودش یک رایانه هوشمند است که اپلیکیشن‌های فراوانی را پشتیبانی می‌کند چرا باید تله‌تکست داشته باشد؟ آن‌هم با آن فونت‌های عجیب؟ با آن ترتیب سخت صفحات که در آن پیدا کردن صفحه مورد علاقه شکنجه بود. با این همه تله‌تکست نیازهای زیادی را رفع می‌کرد. فرض کنید با این تلویزیون 20 اینچ که معمولاً کناره‌هایش مورب هم بود می‌خواستید وارد تله تکست شوید. عالمی بود. بعد که تلویزیون‌های 21 اینچی فلت یا مسطح آمد بازار تله‌تکست هم داغ‌تر شد چون آن انحنای گوشه‌های تلویزیون اصلاح شده بود و راحت‌تر می‌شد تله‌تکست گردی کرد.

 تلاش عوامل تله‌تکست برای این‌که گرافیکی هم به صفحه اول بدهند عالی بود. کلی رنگ و نور که به‌زحمت می‌شد داخلش متن را پیدا کرد. دفعه‌های اولی که می‌خواستیم خبرهای ورزشی، تیتر صفحه اول روزنامه‌ها، حکایت و لطیفه ها را پیدا کنیم چالش جدی داشتیم. اما بعد کم کم عادت کردیم که هر چیزی چه جایی دارد. خیلی‌وقت‌ها صفحات تله‌تکست عوض می‌شد. فکر کنید غوطه‌ور در یک خبر، یا داستان یا قیمت سکه هستید که می‌رود صفحه بعد، با عجله یک صفحه را برمی‌گردانید اما همان عجله باعث می‌شود دو صفحه برگردید عقب. تله‌تکست پر از دردسرهایی بود که هر چقدر هم سخت و طاقت‌فرسا بودند اما بازهم باعث نمی‌شدند ما بی‌خیال آن شویم. به‌طور مثال خیلی وقت‌ها حروف به درستی کنار هم نمی‌چسبید و باید حدس می‌زدیم چه کلمه‌ای را می‌خوانیم. یکی دیگر از مشکلات استفاده از تله‌تکست این شایعه بود که استفاده از آن برای لامپ تصویر تلویزیون دردسر دارد. به‌هرحال از نظر پدرو مادرهای گرامی آتاری، میکرو، سگا و حتی تله تکست برای تلویزیون و چشم ما توامان ضرر داشتند. از پدرهایی که 15 سال برچسب روی تلویزیون را نمی‌کندند تا موقع فروش با قیمت خوبی بشود تلویزیون را فروخت نباید بابت بدبینی به ضرر تله‌تکست برای لامپ تصویر ناراحت شد. جالب این جاست که همان تله‌تکست اعصاب خردکن به‌مراتب از اپلیکیشن‌های جذاب تلویزیون‌های هوشمند امروزی طرفدار بیشتری داشت. این‌روزها بیشتر خانه‌ها یک تلویزیون هوشمند دارد و جالب است هوشمند بودن تلویزیون هیچ کاربردی هم برای اهل منزل ندارد. نهایت ماجرا این است که یک تلویزیون اینترنتی یا VOD  روی تلویزیون به صورت رایگان نصب است و تا اشتراک رایگانش فعال باشد با تلویزیون هوشمند فیلم و سریال می‌بینیم و بعد از آن تلویزیون‌مان هیچ فرقی با تلویزیون غیر هوشمند ندارد. اما یک زمانی داشتن تله‌تکست اعتباری داشت. نسل اول تلویزیون‌های رنگی که اوایل دهه ۷۰ در خانه‌ها بود تله‌تکست نداشتند، اما از اواخر دهه ۷۰ تله‌تکست وارد خانه‌ها شد و به شدت هم جا افتاد و به همان سرعت یک دهه بعد هم از چرخه حذف شد. یادش به‌خیر، برای خواندن یک مطلب پنج خطی پنج رنگ مختلف را تحمل می‌کردیم تا خطوط از هم تفکیک شوند.