یک‌زمانی پدر و مادر خیلی حساس بودند که فرزندشان بالاتر از سطح عمومی جامعه لباس نپوشد،نوشت افزار نداشته باشد و خوراکی به مدرسه نبرد. همیشه می‌گفتند نارنگی به مدرسه نبر چون بو دارد و ممکن است بقیه دل‌شان بخواهد. کالباس نبر چون ضرر دارد و... بوفه بیشترمدارس هم که یک‌سری خوراکی‌های ساده و ارزان داشت. خلاصه اگر اختلاف طبقاتی در جامعه بود داخل مدارس نمود نداشت. تغذیه بچه‌ها سالم، ساده و یکدست بود. همه با ساندویچ‌های نان و پنیری به مدرسه می‌آمدند که داخل کاغذ یا روزنامه باطله پیچیده شده بود. اما این‌روزها اوضاع فرق کرده. مدارس بعد از چند سال  حضوری شدند. یکی دو ماه که از بازگشایی مدارس گذشت و وضعیت تثبیت شد کم‌کم بوفه های مدارس شروع به‌کار کردند. از انواع ساندویچ سرد و غذاهای آماده تا تنقلات و نوشیدنی‌های گران. خیلی‌ها هم ممکن است  از منزل پسته، بادام هندی و تنقلاتی به مدرسه بیاورند که تهیه‌اش از توان بیشتر خانواده‌ها خارج است. بعضی خانواده‌ها هم در چنین مواقعی چون درگیر تک فرزندی و چشم و هم‌چشمی هستند به ماجرا دامن می‌زنند تا در ظاهر بگویند از هیچ چیزی برای فرزندشان کم نمی‌گذارند اما نتیجه می‌شود حس بدی که در بسیاری از دانش‌آموزان ایجاد می‌شود. آن هم وقتی کسی یک خوراکی گران از خانه آورده یا  از بوفه مدرسه تهیه می‌کند؛ اما از توان خانواده دیگری خارج است. خوراکی‌هایی که غیر از روح و روان بچه‌ها، در خیلی مواقع سلامت آن‌ها را هم هدف قرار می‌دهد. در این پرونده سراغ موضوع تغذیه کودکان از دو جنبه حس بد ناشی از فاصله طبقاتی و پیامدهایش، در کنار مشکلاتی مرتبط با سلامت رفته‌ایم.

عواقب تلخ فروش چاشت‌های تشریفاتی در بوفه‌های مدارس
رواج فروش خوراکی‌هایی که در توان خرید بخش بزرگی از دانش‌آموزان نباشد زمینه‌ساز افسردگی، ایجاد دوقطبی اقتصادی و اجتماعی و ... خواهد شد

دکتر فریده ناصری | روان‌شناس کودک
مدارس بعد از دو سال که به دلیل شرایط کرونایی تقریبا مجازی شده بود، دوباره حضوری شده است. بوفه‌های بیشتر مدارس هم در این دو سال حتی در  روزهایی که مدارس حضوری بودند، تعطیل بود اما از امسال، دوباره شروع به فعالیت کرده است. به همین بهانه، نکاتی روان‌شناسانه برای خرید و فروش محصولات در این بوفه‌ها باید مورد توجه باشد که در ادامه به آن‌ها اشاره خواهد شد.

ماجرای نان‌و‌حلوا در گلستان‌سعدی یادتان هست؟
همان‌طور که می‌دانید در وعده‌های غذایی روزانه، صبحانه جایگاه ویژه‌ای دارد. خیلی از مردم به‌ویژه در گذشته، صرف این وعده غذایی را با رعایت آداب و قوانین ویژه‌ای انجام می‌دادند. تهیه نان و لبنیات عمدتا برعهده نوجوانان بود و افراد خانواده دور سفره جمع می شدند و با هم چای شیرین و صبحانه می خوردند. کودکان و نوجوانان که عازم مکتب یا مدرسه بودند، بخشی از باقی مانده صبحانه را به‌عنوان میان وعده یا چاشت به صورت لقمه همراه می‌بردند تا بین کلاس‌های درس از آن‌ استفاده کنند. در این بین و در ادبیات کهن ایرانی هم به آسیب‌های داشتن مواد خوراکی متنوع توسط کودکان در مکتب‌خانه‌ها اشاره شده است؛ حتی نمونه آن در گلستان‌سعدی آورده شده که کودکی با زمینه خانوادگی متمدن، نان و حلوای خود را به رخ دیگران می‌کشید و دوستش را مجبور کرد که برای گرفتن یک ذره حلوا از او، صدای سگ دربیاورد.
چشم‌و‌هم‌چشمی دانش‌آموزان در بوفه‌های مدارس
امروزه با تغییر سبک‌زندگی، گسترش زندگی‌ها، فرصت نداشتن بعضی پدر و مادرها و ... ، بسیاری از دانش‌آموزان برای تهیه چاشت از طریق بوفه‌های مدارس اقدام می‌کنند. فروش مواد خوراکی توسط این بوفه‌ها تابع شرایط و قواعد ارائه شده توسط اداره‌های بهداشت و سلامت و دیگر نهادهای مرتبط با این مقوله از سوی آموزش‌و‌پرورش است. این قواعد علاوه بر مقوله تنوع موادغذایی با تاکید بر لقمه‌های سنتی و کیک و کلوچه‌های سالم و ... ، باید نظارت شود که محصولات ارائه شده در بازه‌های قدرت خرید افراد متوسط به سمت پایین جامعه باشند تا مقوله چشم و هم چشمی در زمینه توان خرید و نداشتن توان خرید در سطح دانش‌آموزی و در بوفه‌های مدارس به وجود نیاید. پرواضح است که این اتفاق، پیامدهای روحی و روانی نامناسبی به همراه خواهد داشت.
دردسر درست شدن برای پدر و مادرها
از آن جا که نهادینه شدن برخی از رفتارها و اندیشه‌ها از مدرسه آغاز می‌شود، رواج فروش مواد خوراکی در بوفه مدرسه‌ها که در توان خرید بخش بزرگی از دانش‌آموزان نباشد، موجب ایجاد و ترویج دوقطبی اقتصادی و اجتماعی می شود که ممکن است باعث ترویج و اشاعه رفتارهای نامناسب شود. در نتیجه، آن‌هایی که توان اقتصادی مناسب برای خرید صبحانه لوکس و تشریفاتی را دارند، خود را برتر از دیگران تلقی می کنند و دیگران هم که از این امکان برخوردار نیستند، سرخورده می شوند و حتی این نداشتن توان خرید را به خانواده و شغل پدر و والدین خویش تعمیم می دهند و آن‌ها را مقصر و گناهکار تلقی می‌کنند.
از سرخوردگی تا جدایی‌گزینی اجتماعی
هرچند در این سنین به دلیل روابط نسبتا نیکو بین دانش‌آموزان معمولا از آن چه به همراه دارند یا از بوفه می‌خرند، به دیگر همکلاسی‌ها هم تعارف می‌کنند اما بارها دیده شده که این روند خیلی پایدار نیست و شاید دانش‌آموزی که توان خرید روزانه مناسبی هم داشته باشد، گاهی مورد  تعدی دیگران قرار ‌گیرد. اگر این مقوله توسط اولیای مدرسه ، ملاحظه نشود زمینه‌ساز سرخوردگی، افسردگی، جدایی گزینی اجتماعی، اشاعه اندیشه دوقطبی اقتصادی و اجتماعی، ترویج بزه زورگیری، رواج رفتارهای ناپسند مانند دستبرد زدن ناخواسته و رفتارهای ناشایست دیگری از این قبیل خواهد شد.
توصیه‌ای به متولیان امور مدرسه و والدین
در نهایت این که توصیه می‌شود متولیان امور مدرسه برای مشخص کردن اقلام قابل فروش در بوفه مدارس، سقفی مجاز را با توجه به شرایط عمومی، اقتصادی و اجتماعی هر مدرسه و دانش آموزانش در نظر داشته باشند و با لحاظ میانگین درآمد خانوار به صاحبان بوفه، اجازه ارائه مواد خوراکی بهداشتی و سالم را با رعایت سقف اعتدال از نظر قیمت بدهند. والدین دغدغه‌مند هم می‌توانند در صورت بی‌توجهی مسئولان یک مدرسه به این موضوع، آسیب‌های آن را به اطلاع آن‌ها برسانند و پیگیر تغییر شرایط شوند.

باید و نبایدهای خرید از بوفه مدارس
زینب سادات کسنوی|  روزنامه‌نگار
رعایت نکات بهداشتی در خرید از بوفه مدارس، بیش از پیش اهمیت دارد چراکه هنوز باید شیوه نامه  های بهداشتی برای مبتلا نشدن به بیماری‌های واگیردار مانند کرونا، آنفلوآنزا و ... را رعایت کرد. در ادامه، توصیه‌هایی برای داشتن خریدی سالم از بوفه مدارس خواهیم داشت.

خوراکی‌های مجاز و غیر مجاز
مواد غذایی با ارزش غذایی بالا در زمان خرید از بوفه مدرسه باید اولویت داشته باشد. خشکبار، خرما، انواع مغزها و دانه‌ها، شیر و فراورده‌های آن، نوشیدنی‌های بدون گاز، بیسکویت،کیک و کلوچه دارای مجوزهای بهداشتی، انواع اشترودل غیر گوشتی و غذاهای پخته مثل عدسی و حلیم جزو مواد غذایی مجاز برای فروش در بوفه مدارس است. موادغذایی غیرمجاز، مواد خوراکی بدون ارزش غذایی هستند و شامل چیپس، پفک، نوشابه، ساندویچ سوسیس و کالباس، انواع لواشک، سس، بستنی، پاستیل، ژله و مارشمالو هستند.
متصدی بوفه باید چه نکاتی را رعایت کند؟
لازم است مسئولان مدارس و به خصوص متصدی بوفه، یک سری نکات بهداشتی را رعایت کنند. مثلا میوه، سبزی و صیفی‌هایی که به صورت خام مصرف می‌شوند، باید مطابق دستورالعمل‌ها به دقت شسته و گندزدایی شوند. محصولات غذایی بسته‌بندی شده باید از تولیدات کارخانجات معتبر تهیه شده و دارای پروانه ساخت، سری ساخت، تاریخ تولید و مصرف باشد(نشان سیب سلامت از سازمان غذا و دارو). غذا باید در محلی تمیز و عاری از گرد و خاک، مگس، حشرات و جانوران موذی نگهداری شود. غذاهای پخته شده نباید بیش از نیم ساعت خارج از یخچال نگهداری شوند. از بسته‌بندی و عرضه مواد خوراکی در کاغذهای باطله، روزنامه و کیسه‌های پلاستیکی مصرف شده و رنگی اکیدا خودداری شود. در صورت استفاده از ظروف یک‌بار مصرف، این ظروف باید مخصوص مواد غذایی گرم یا سرد باشند. از توزیع نوشابه‌های گازدار و ماء‌الشعیر همراه با خوراکی یا مجزا خودداری و به جای آن‌ها آب آشامیدنی سالم و دوغ بدون گاز و کم نمک عرضه شود.
چه نکاتی را دانش‌آموزان رعایت کنند؟
فرزندشما به عنوان یک دانش‌آموز هم باید یک سری نکات را هنگام خرید مواد غذایی از بوفه مدرسه رعایت کند. مثلا تاریخ انقضای مواد غذایی خریداری شده از بوفه را بررسی کند. قبل از خوردن مواد غذایی دست‌های خود را به دقت بشوید. خوردن غذاهای با ارزش غذایی بالا را در اولویت قرار دهد. برای مصرف نوشیدنی‌ها حتما از لیوان شخصی استفاده کند. سعی کند تغذیه خود را در محیط خلوت وبه دور از تجمع(مخصوصا در حضور افرادی که نشانه‌های سرماخوردگی وآنفلوآنزا دارند) مصرف کند. از  مصرف چاشت‌ها و مواد غذایی به صورت اشتراکی با بقیه دانش‌آموزان خودداری کند.

بهترین چاشت‌ها در بوفه مامان‌ها
پیشنهادهایی به والدین برای تهیه میان‌وعده دانش‌آموزان که هم سالم باشد و هم مقوی
تغذیه در کودکان و به خصوص دانش‌آموزان که فعالیت فکری و ذهنی بیشتری دارند، بسیار حساس و مهم است. هرگونه فقدان یا کاهش مواد غذایی ارزشمند در رژیم غذایی کودک، ممکن است لطمات جبران ناپذیری را برای او ایجاد ‌کند و حتی در روند یادگیری و آموزش او در مدرسه، اخلال ایجاد کند. اما معمولا گزینه‌های روی میز پدر و مادرها برای چاشت فرزند در مدارس به چند گزینه دم دستی ختم می‌شود. در ادامه، فهرست پیشنهادی‌مان برای تهیه چاشت را بخوانید.

ساندویچ های مقوی و سالم
نان و پنیر، گردو یا سبزیجات  بهتر است یکی از میان وعده‌های غذایی دانش‌آموزان لقمه نان و پنیر و گردو باشد. این ساندویچ لذیذ و دوست داشتنی، علاوه بر این که مواد مورد نیاز بدن را تامین می‌کند، تا ساعت‌های طولانی در کیف دانش‌آموزان سالم می‌ماند و انرژی بخش و سالم و لبریز از مواد معدنی مفید است. برای تنوع بیشتر، پنیر را همراه انواع سبزیجات تازه می‌توانید درون ساندویچ قرار دهید: نان و پنیر و سبزی، نان و پنیر وگوجه و خیار، نان و پنیر و گوجه، نان و پنیر و بادام‌زمینی، نان و پنیر و اسفناج و ... .
نان و تخم‌مرغ یا املت  لقمه‌های نان و تخم‌مرغ همراه با گوجه فرنگی و خیارشور یا یک املت ساده  یا املت قارچ، می‌تواند یک ساندویچ خوشمزه و سالم برای میان‌وعده در مدرسه باشد. این ساندویچ‌ها، پروتئین مورد نیاز دانش‌آموزان را تامین می کنند و انرژی کافی را به بدن آن‌ها می‌رسانند.
ساندویچ کره بادام‌زمینی یا شکلات صبحانه  
یکی از ساندویچ‌های مورد علاقه کودکان ساندویچ کره بادام‌زمینی است. کره بادام‌زمینی، سرشار از مواد انرژی‌زا برای دانش‌آموزان است و در روزهایی که فرزند شما ورزش دارد، می‌تواند یک میان‌وعده عالی باشد. به غیر از کره بادام‌زمینی، می‌توانید از انواع کره مغزها مانند کره پسته، کره فندق، کره بادام یا شکلات فندق و شکلات صبحانه طبیعی که در منزل تهیه کرده‌اید، استفاده کنید.
ساندویچ‌ کوکو یا کتلت اگر شب قبل، کتلت یا انواع کوکو را برای شام درست کرده باشید، خوب است چند عدد از آن را برای ساندویچ فردای کودک‌تان کنار بگذارید تا او یک ساندویچ خوشمزه و مقوی برای زنگ تفریح داشته باشد.
گروه میوه و سبزیجات
گروه سبزیجات و میوه‌‌ها، از دیگر مواد مفیدی هستند که لازم است در برنامه غذایی دانش‌آموزان گنجانده شود. یک هویج قاچ شده، چند قاچ سیب، چند پر پرتقال یا حتی سیب‌زمینی پخته می‌تواند یک میان‌وعده مناسب برای کودک شما باشد. از میوه‌های مختلف استفاده کنید و از هر کدام چند قطعه کوچک را در ظرف چاشت دانش‌آموز قرار دهید.
شیر پاکتی و کوکی خانگی
شیر‌های پاکتی هموژنیزه، یک نوشیدنی سالم و مفید برای دانش‌آموزان است که کودک می‌تواند آن را با کیک یا کوکی‌های کوچک خانگی یا بیسکویت‌های سبوس‌دار میل کند.
گروه مغزها و خشکبار
مغزها، سرشار از مواد مغذی و معدنی برای رشد کودکان هستند و بهتر است در برنامه غذایی دانش‌آموزان گنجانده شوند. لازم نیست مقدار زیادی از آجیل یا مغز‌های مختلف را در کیف کودک خود بگذارید، بلکه یک مشت کوچک برای یک وعده و یک زنگ تفریح کافی‌ است. از انواع مغزها و خشکبار مانند انجیر خشک، نخود و کشمش، سویا آجیلی، برگه هلو و ... می‌توانید به دفعات و تنوع در هر روز استفاده کنید. به غیر از موارد گفته شده، یک یا دو عدد کشک هم می‌تواند برای کودک شما جذاب باشد. پیشنهاد می‌کنیم از آجیل‌های خام و بدون نمک در برنامه غذایی دانش‌آموزان استفاده و میوه‌های خشک‌شده و برگه‌ها را خودتان در منزل تهیه کنید تا از پاکیزگی آن اطمینان داشته باشید.

منابع: ایسنا، سایت آموزش‌و‌پرورش، پروماگ، برترین‌ها