سال 1926 در لندن به دنیا آمد؛ از کودکی علاقه زیادی به جمع‌‌آوری فسیل، سنگ و درک جهان داشت و از 1954 شروع به ساخت مستند کرد. او تنها کسی در دنیای امروز است که هم مستند سیاه‌‌وسفید ساخته، هم رنگی، هم HD و در نهایت ساخت آثار سه بعدی را هم تجربه کرده است. صحبت از «دیوید آتنبورو» است؛ استاد تاریخ طبیعی، پژوهشگر، فعال محیط‌‌زیست و برنده بی‌‌شمار جایزه بفتا و ... غول‌‌مستندسازی جهان که حدود 10 روز قبل 97 ساله شد. باورش سخت است اما او سه سال دیگر بیش از یک قرن زندگی را تجربه خواهد کرد، اما هنوز دست از تلاش نکشیده است.چهره مصمم، نگاه پرسشگر و روحیه مثال‌‌زدنی‌‌اش را در مستندهای بسیاری دیده‌‌ایم. او خالق جاه‌‌طلبانه‌‌ترین، گران‌‌ترین و زیباترین مستندهای چند دهه اخیر است، از «سیاره زمین»، تا «زندگی»، «سیاره آبی» و... او با مستند «انقراض» توجه ما را به فجایع محیط زیستی که انسان رقم می‌‌زند و شیوع قریب‌‌الوقوع پاندمی‌‌ها جلب کرد. با «آبی ژرف» ما را به عمق اقیانوس‌‌ها برد. در «شکار» باعث شد به‌‌جای صید، نگران صیاد باشیم و با زنجیره غذایی سیاره آشنا شویم. بی‌‌دلیل نیست سازمان ملل در پی تلاش‌‌های او برای معرفی سیاره، حفظ محیط زیست و عمومی کردن علم، جایزه «پرچمدار زمین» را به او داد. البته چند روزی از سالروز تولد او گذشته، اما بازهم بد ندیدیم به این مناسبت مروری داشته باشیم بر معروف‌‌ترین مستندهای او و گپی بزنیم با «داوود نماینده» دوبلور قدیمی کشورمان، که بیشتر از هر کسی، مستندهای آتنبورو را با صدای او می‌‌شناسیم. با ما باشید.

سیاره آبی شروع جاه‌‌طلبی‌‌های آتنبورو
آتنبورو در 75 سالگی، در شرایطی که 47 سال مشغول ساخت مستندهای جذاب و محبوب بود جاه‌‌طلبی‌‌هایش را با ساخت سری اول «سیاره آبی» شروع کرد. مستندی گران‌‌قیمت و شگفت‌‌انگیز. فصل اول این مجموعه از کاربران IMDB نمره بسیار بالای  9.0 را گرفت. فصل دوم این مستند در سال 2017 پخش شد که آن‌‌هم شگفت‌‌انگیز بود. فقط برای فصل دوم به 125 منطقه در 39 کشور جهان سفر شد، 6 هزار ساعت در اعماق آب فیلم برداری انجام شد و حدود 4 هزار غواص کمک کردند تا شاهد یک شاهکار باشیم. آتنبورو دو سال بعد از فصل اول «سیاره آبی» سراغ «آبی ژرف» هم رفت تا اعماق اقیانوس‌‌ها را به ما معرفی کند. 

انقراض هشدار بزرگ آتنبورو
انقراض همیشه روی سیاره بوده؛ اما سرعتش طی سال‌های اخیر صد برابر شده است برای همین یک میلیون گونه، از هشت میلیون گونه جانوری سیاره به‌زودی نابود می‌شوند اما ما انسان‌ها هنوز به رفتار خود در مسیر تغییر اقلیم، گرمایش زمین، تجاوز به محیط زیست و نابودی آن، ادامه می‌دهیم. البته دخالت ما در طبیعت فقط باعث انقراض نمی‌شود بلکه چرخه‌ای از پاندمی‌های مرگبار مثل کووید را هم ایجاد می‌کند که طی سال‌های آینده به‌ شکلی خطرناک و پشت سرهم حیات را نشانه خواهند گرفت. «دیوید آتنبورو» در مستند «انقراض: حقایق» به‌ گوشه‌هایی از این جنایت تلخ ما انسان‌ها در قبال منابع طبیعی و گونه‌های جانوری سیاره اشاره می‌‌کند تا ما را با عواقب رفتارمان در قبال سیاره روبه‌‌رو کند. 

سیاره زمین معروف‌‌ترین مستند آتنبورو  
محصول 2006، گران‌‌ترین مستند تاریخ که ساخت آن با سفر به 130 کشور در 11 قسمت، 5 سال زمان برد. در هر قسمت این مستند با یک زیستگاه طبیعی سیاره آشنا می‌‌شویم. محیط طبیعی که برای زندگی گونه‌‌ای از جانوران یا گیاهان مناسب است. کوه‌‌ها، قطب، آب‌‌های شیرین، غارها، بیابان‌‌ها و... کمتر ایرانی است که بخشی از این مستند را در تلویزیون ندیده باشد و با آن خاطره نداشته باشد. به‌‌طور معمول پدربزرگ و مادربزرگ‌‌ها، از دیدن چندباره آن خسته نمی‌‌شوند. با آمدن تلویزیون‌‌هایی که تصاویر با کیفیت را در قابی بزرگ نمایش می‌‌دهند عظمت این مستند با شکوه تازه معلوم می‌‌شود. کاربران IMDB به این مستند با شکوه نمره خیره‌‌کننده 9.4 را دادند که باعث شد درصدر مجموعه‌‌های تلویزیونی داستانی و غیرداستانی قرار بگیرد.

سیاره بی‌‌نقص موازنه زیبای نیروها در خدمت حیات
کیهان عرصه‌ بی‌نهایت‌هاست. بی‌نهایت کهکشان که در هرکدام بی‌نهایت ستاره و سیاره وجود دارد اما در این عرصه شگفت‌انگیز، فقط روی یک سیاره امکان شکل‌گیری حیات هوشمند وجود دارد، یعنی زمین. سیاره‌ای که در بهترین نقطه از منظومه و کهکشان خود قرار دارد. در بهترین فاصله از خورشید، حتی وجود بقیه سیارات منظومه شمسی باعث شده بهترین مدار ممکن برای زمین شکل بگیرد که هم از دردسر سیارک‌ها در امان است، اما همه این‌ها باعث خاص بودن زمین نمی‌شود. عوامل زیادی در خود سیاره وجود دارد که حیات و استمرار آن‌را رقم زده‌اند و دیوید آتنبورو، این‌بار در مستند «سیاره بی‌نقص» به نقش موازنه نیروهای طبیعی در شکل‌گیری حیات روی زمین می‌پردازد. تمام نیروهایی که در خود سیاره به حیات کمک کرده‌اند در این مستند شگفت‌انگیز، علمی، چشم‌نواز و دقیق بررسی شده اند. از آتشفشان‌ها تا اقیانوس‌ها، آب‌وهوا و البته خود انسان‌ها.

سری زندگی نگاهی تازه به دنیا
سری «زندگی» اولین بار در اواخر دهه 70 میلادی ساخته شد. در هرکدام از سری‌‌های این مجموعه آتنبورو بعد از تحقیقات فراوان، سراغ یک موضوع می‌‌رفت، از رنگ، تا استراتژی‌‌های بقا. آخرین مجموعه «زندگی رنگی» مربوط به سال 2018 است، زمانی که پیرمرد 92 ساله دنیای رنگی حیوانات، زیبایی‌‌ها و فواید رنگ در استتار را به دنیا معرفی کرد. این مستند هم نمره بسیار بالای 9.0 را از کاربران گرفت تا نشان دهد آثار آتنبورو همه شاهکارهایی هستند که نگاه ما را به زندگی تغییر می‌‌دهند و دوست داشتنی هستند. 

زندگی روی سیاره ما تغییرات سیاره
دنیای ما پر از شگفتی‌‌ است. یک سیاره نادر که 14 میلیارد سال بعد از آغاز جهان میزبان حیات‌ ‌هوشمند، گونه‌‌های جانوری و گیاهی است اما ما انسان‌‌ها به‌‌راحتی و با بی‌‌تفاوتی در حال نابودکردن این خانه زیبا و به احتمال زیاد تنها سیاره مسکونی تمام کیهان هستیم. «دیوید آتنبورو» در مستند «زندگی روی سیاره ما» می‌‌خواهد ضمن به‌‌تصویر کشیدن زیبایی‌‌ها، هشدار هم بدهد و از فرایند نابودی محیط زیست بگوید. این مرد شگفت‌‌انگیز که شاید بیشتر از هرکسی گوشه و کنار سیاره را دیده و کاوش کرده، این‌‌بار کارگردان اثر نیست و در مقام راوی ظاهر شده تا در حدود 90 دقیقه به‌‌عنوان یک طبیعی‌‌دان از تغییراتی بگوید که به زمین تحمیل شده. این مستند زیبا که از منتقدان روتن تومیتوز امتیاز بالای 96 از 100 را گرفته، محصول 2020 است.

شکار  تکان‌‌دهنده ترین مستند آتنبورو
همان‌‌طور که می‌‌دانید او در تمام آثاری که طی حدود 70 سال ساخته کارگردان نبوده، گاهی تمام مسئولیت‌‌ها را به‌‌عهده داشته، گاهی فقط نویسنده و راوی بوده، در مواردی هم فقط ایده‌‌پرداز و راوی بوده. به‌‌هر ترتیب نمی‌‌توان از اثرگذاری آثار او به‌‌راحتی گذشت. مثل «شکار». مستندی که جزو آثار متفاوت اوست. آتنبورو بیشتر روی زیبایی‌‌های طبیعت تاکید دارد، اما وقتی می‌‌داند دنیا برای صید و شکار غصه می‌‌خورد و شکارچی را دوست ندارد دست به‌‌کار می‌‌شود تا به مخاطب نشان دهد حیوانات درنده که بسیاری از ما دوست‌‌شان نداریم چه چالش‌‌هایی برای بقا دارند و اگر زنجیره غذایی در نقطه غلطی قطع شود اکوسیستم سیاره چطور به هم می‌‌ریزد. با دیدن این مستند قطعاً طرفدار صید نخواهید بود. 

سیاره سبز  مرد تمام نشدنی
پیرمرد 93 ساله روی یک قایق نشسته و پارو می‌‌زند تا نشان دهد تمام شدنی نیست. او در این مستند با عبور از 27 کشور، طی 4 سال، دنیای گیاهان را مثل دنیای حیوانات پر از غریزه بقا و خشن به‌‌ما نشان می‌‌دهد تا تصور غلطی را که از این دنیا داریم کنار بگذاریم و کنار تحسین زیبایی‌‌هایش با کمک فناوری تایم لپس، ببینیم در این دنیای سبز چه می‌‌گذرد. او به جنبه‌‌های دیگری هم از نقش گیاهان در حفظ حیات سیاره می‌‌پردازد. با تماشای این مستند می‌‌فهمیم بزرگ ترین و مُسن‌ترین موجود زنده سیاره ما یک درخت است، یعنی گیاه. برخی از کوچک ترین موجودات سیاره هم همین‌طور. جو زمین، اتمسفر سیاره، هوایی که وارد ریه‌های ما می‌شود و حتی غذایی که می‌خوریم وابسته به گیاهانی است که ما به آسانی تارومارشان می‌کنیم تا راحت زندگی کنیم؛ غافل از این‌که زندگی بدون آن‌ها بی‌معنی است. مستند «سیاره سبز» قرار است ما را با تضمین حیات در سیاره به‌لطف وجود گیاهان آشنا کند. گیاهانی که 30 درصد کل سیاره را فرا گرفته‌اند و اکوسیستم‌های قوی و سامانه‌های پیچیده حیات در اقیانوس و کوهستان هم مستقیم و غیر‌مستقیم به‌آن‌ها وابسته است.   

جذابیت مستندهای «آتنبورو»
به هزار و یک دلیل است
گفت‌و‌گو با «داوود نماینده»، دوبلور مستندهای «سیاره زمین»، «سیاره منجمد» و ...
از «دیوید آتنبورو» که تجربه صداپیشگی بیش از صدها مستند دیگر را هم دارد
مجیدحسین زاده |  روزنامه‌نگار
 «داوود نماینده» که به او لقب «صدای طبیعت» را هم داده‌اند، به‌جز دوبله فیلم و سریال، صداپیشگی قریب به 11 هزار اپیزود مستند را تاکنون انجام داده است. او که خودش هم عاشق طبیعت است، درباره «دیوید آتنبورو» و مستندهای پرطرفدارش در گفت‌و‌گو با ما به نکات جالبی اشاره می‌کند که در ادامه خواهید خواند.
مستندهایش چکیده پژوهش‌های علمی است
او درباره دوبلوری مستندهایی همچون «سیاره زمین»، «سیاره منجمد»، «شاهد عینی»، «مهاجم رودخانه کراویرا» و ... که ساخته «آتنبورو» است و دلایل پربیننده‌شدن آن‌ها می‌گوید: «مستندهای «آتنبورو» به این دلیل موفق است که پژوهش‌ها و تحقیقاتش بسیار عمیق است و تلاش زیادی برای آن‌ها دارد. گاهی قبل از شروع ساخت یک مستند، موضوع تحقیقاتش را به دانشجوها و استادان دانشگاه‌های معتبر سراسر جهان می‌دهد، سپس آن‌ها درباره آن موضوع هرآن چه که می‌دانند، برای او می‌فرستند. بعد از کسب نتایج آن تحقیقات و اطلاعات، کارش را شروع می‌کند. یعنی مستندی که از او می‌بینید، چکیده‌ای از نتایج تحقیقات و پژوهش‌های دانشگاه‌های معتبر است. به همین دلیل، کارهایش بسیار زیبا، عمیق، پر از دانستنی‌های جذاب، علمی و ... است. بنابراین همه افراد مستندهای او را دوست دارند. هم برای مردم عام که اطلاعات زیادی درباره طبیعت ندارند، جذاب است و هم برای کارشناسان و افراد خبره در حوزه محیط‌زیست و حیات‌وحش. البته جذابیت مستندهای «آتنبورو» به هزار و یک دلیل است و فقط برای همین یک موردی که گفتم نیست».
حیرت‌زده‌کردن مخاطب را بلد است
او درباره یکی از ویژگی‌های اختصاصی مستندهای «آتنبورو» می‌گوید: «شما ببینید، او می‌رود در دل کویر، از ریزترین جانور آن‌جا یک داستان و مستند می‌سازد. بعدش می‌رود به دل کوه‌ها، جنگل‌ها، در فراز آسمان‌ها، اعماق اقیانوس‌ها و ...  در مستند سیاره زمین، بخش‌هایی که به اعماق اقیانوس‌ها می‌رود، به یک چیزهایی می‌رسد و ما را طوری آگاه می‌کند که حیرت‌زده می‌شویم. یکی از ویژگی‌های او این است که حیرت‌زده‌کردن مخاطب را بلد است. مثلا ماجرای یک مدل هشت پا در اعماق اقیانوس خیلی عجیب است. مدتی بوده که دانشمندان این سوال برای‌شان بی‌پاسخ بوده که چرا این حیوان بازوهایش را در آب تکان می‌دهد اما از جایش تکان نمی‌خورد. «آتنبورو» دلیل این مسئله را کشف کرد. او با مستندهایش نشان داد که این هشت پا روی تخم‌هایش نشسته تا بچه‌هایش به دنیا بیایند. 6 ماه هم غذا نمی‌خورد، بعد از 6 ماه که بچه‌هایش به دنیا می‌آیند، این هشت پا می‌میرد! نقش مادری در حیات وحش را ببینید که «آتنبورو» چگونه در اعماق اقیانوس تدریس می‌کند».
او درباره واکنش‌هایی که از تماشای مستندهای «آتنبورو» دیده هم می‌گوید: «او یک تعهد اخلاقی به کارش دارد که من و همه مخاطبانش را تحت تاثیر قرار می‌دهد. اعتقادی که به طبیعت دارد، باعث می‌شود افرادی که پای مستندهای او می‌نشینند، بی اختیار با دیدن صحنه‌ها، به قدرت خدا پی ببرند و نام خدا را بر زبان ‌آورند. من بارها و بارها، مثلا جایی بودم که در یک جمع، مستندی از آتنبورو با صدای من پخش می‌شده، دیدم که مردم چندین بار کلمه مقدس «ا... ‌اکبر» را به زبان می‌آورند».
دغدغه‌های محیط‌ زیستی«آتنبورو» تحسین‌برانگیز است
از «نماینده» درباره تلا‌ش‌های «آتنبورو» برای حفظ محیط‌زیست و دغدغه‌هایش در این حوزه می‌پرسم که می‌گوید: «اشاره قشنگی کردید چون بسیار دغدغه‌مند بود. مردی که الان در 97 سالگی، هنوز عاشق این است که بداند در طبیعت چه چیزهایی هست که پیدا نکرده، شک نکنید که دغدغه‌های محیط‌زیستی تحسین‌برانگیزی دارد. در مستند سیاره منجمد، او اولین کسی بود که فریاد زد کوه‌های یخ در حال آب شدن است و ایجاد گازهای گلخانه‌ای باعث بالا آمدن سطح اقیانوس‌ها و سونامی‌ خواهد شد».
2 داستان ناگفته در مستندهای «آتنبورو»
«آتنبورو در مستندهایش داستان‌های ناگفته طبیعت را به تصویر کشیده است که می‌خواهم 2 مورد از خاص‌ترین آن‌ها را برای‌تان بگویم». او ادامه می‌دهد: «او در جنگل‌های آمازون درباره زندگی مورچه‌ها مستندی ساخته که بسیار عجیب بود. آتنبورو در آن مستند تا جایی پیش رفت که به جهان ثابت شد مورچه‌ها اولین موجوداتی بودند که آنتی‌بیوتیک را کشف کردند، آن هم هزاران سال پیش. بشر 120 یا 130 سال است که آنتی‌بیوتیک را کشف کرده که تازه مصرف آن عوارض دارد. او در آن مستند نشان داد که مورچه‌ها برگ سبزی را می‌برند در لانه‌شان. دانشمندها را دعوت کرد، دیدند قارچی در لانه‌شان است. مورچه‌ها این برگ‌ها را می‌گذارند روی آن و بعد قارچ را می‌خورند. برگ را آزمایش کردند، دیدند مانند آنتی‌بیوتیک عمل می کند و وقتی می‌گذارند روی قارچ، اکسید کربن قارچ متصاعد می‌شود و بعد، مورچه آن قارچ‌ها را می‌خورد. این حیرت‌انگیز نیست؟ مورد بعدی هم این که یک بخشی در مستند سیاره منجمد بود که من در پایان کار گریه‌ام گرفت. مربوط بود به زندگی خرس‌های قطبی که به دلیل آب شدن کوه‌های یخ، محیط زندگی طبیعی‌ شان از بین می‌رفت. بنابراین مجبور بود کیلومترها شنا کند تا به جزیره فک‌ها برسد. وقتی هم به آن جا می‌رسید، خسته می‌شد و بعدش می‌نشست و سپس از گرسنگی جان می‌داد! این خیلی دردناک است. بشر باید بیدار شود. انسان بدون طبیعت نابود می‌شود. امروز اگر حشرات منقرض شوند، زمین نابود می‌شود و بعد هم آدم منقرض می‌شود. این قدر نگاه به طبیعت ظریف است و بدون شک دغدغه‌های محیط زیستی آتنبورو در تمام مستندهایش، باید تلنگری به ما باشد».