مهین رمضانی – کنار بیمارستان عده ای به انتظار ایستاده اند. بعضی لباس سیاه به تن دارند. نزدیک تر می شوم واز یکی از همراهانشان سوال می کنم. جوانی به علت تصادف دچار مرگ مغزی شده است وخانواده در شوک این حادثه مبهوت است. از آن ها درخواست شده است که اعضای عزیز خود را اهدا کنند وآن ها همچنان گیج این حادثه اند. اما به گفته پزشکان هر چه زمان  بگذرد احتمال فساد واز بین رفتن اعضای فرد دچار مرگ مغزی بیشتر می شود .ثانیه ها ارزشمند است و اولیای بیمار باید یک تصمیم بگیرند...  

تصور این که یکی از نزدیکان ما دچار مرگ مغزی شده است و پزشکان امیدی به زندگی دوباره او ندارند، بسیار سخت است وسخت تر از آن تصمیمی است که ما باید بگیریم؛ این که اعضای بدن او را اهدا کنیم تا به هشت نفر جان تازه ای ببخشد یا  آن را به خاک بسپاریم. تصمیم سختی است که پزشکان و گروه اهدای عضو بارها وبارها در کنار همراهان بیمارآن را تجربه کرده اند. چند روز پیش همراهان بیمار در فضایی سنگین به لب های پزشک چشم دوخته اند تا از آخرین وضعیت عزیزشان بگوید واو در کمال ناباوری می گوید: دیگر امیدی به بازگشت بیمارنیست واز نظر پزشکی بیمار فوت کرده است. اما  سوالات متعددی وجود دارد که باید به آن ها پاسخ داده شود ، از طرفی زمان زیادی برای نگهداری بیمار دچار مرگ مغزی باقی نمانده است، چه باید کرد؟!

از  کتایون نجفی زاده فوق تخصص  بیماری های ریوی و مدیر عامل انجمن اهدای عضو ایرانیان،  درباره اهدای عضو از بیمار دچار مرگ مغزی سوال می کنیم .او درباره تاریخچه  این انجمن به خبرنگار زندگی سلام چنین می گوید: در سال 1368 وحدود دوهفته قبل از رحلت امام(ره)، دکترفاضل فتوای مجازبودن پیوند عضو ازفرد دچار مرگ مغزی را گرفتند. قبل از آن از سال 1347 پیوند کلیه از فرد زنده انجام می شد، ولی پیوند از فرد دچار مرگ مغزی بعد از فتوای امام (ره) انجام شد. در سال 72، اولین پیوند قلب وکبد و درسال 79 اولین پیوند ریه در ایران انجام شد ودر سال 79 من وهمکارانم سیستم پیوند ریه ایران را راه اندازی کردیم .اما باز هم به دلیل وجود مشکلات، تعدادی از بیماران در فهرست انتظار، از بین می رفتند؛ بنابراین ازرئیس دانشگاه ووزارت بهداشت مجوزهای لازم را گرفتیم و با انگیزه قوی که داشتیم، خیلی سخت کار کردیم تا تلفات کمتر شود.اما خیلی زود متوجه شدیم اهدای عضو علمی است که در ایران چندان شناخته شده نیست؛ بنابراین درصدد یادگیری تازه های این علم برآمدیم ومن با کمک آقای دکتر زالی، رئیس وقت دانشگاه شهید بهشتی دوره ای را در اسپانیا گذراندم وتمام مراحل اهدای عضو را آموزش دیدم.در طول این آموزش ها به بسیاری ازسوالات ما درباره چگونگی مراقبت از بیمار دچار مرگ مغزی وروش مصاحبه با همراهان بیمار وشناسایی واقدامات قانونی و... جواب داده شد وما نیزبا استانداردهای علمی دنیا پیش می رفتیم.باید اضافه کنم قوی ترین گروه آموزشی درزمینه اهدای عضو مربوط به کشور اسپانیاست ، بنابراین ما برای آموزش ازآن ها دعوت کردیم تا همه گروه ها ی فعال در کشور ازاین آموزش ها استفاده کنند.این دوره های  آموزشی چند بار تکرارشد تا این که مطمئن شدیم همه تیم ها آموزش های لازم را دیده اند.ما به دنبال این بودیم که دریابیم در کشورخودمان به طور خاص چه کارهایی را باید انجام دهیم. چرا که ما باید علم روز دنیا را بومی سازی می کردیم. این کار نتیجه خوبی هم داشت ،به طوری که  روش ما در دنیا مطرح شد واز آن به بعد من وهمکارانم مدرسان بین المللی روش های اهدای عضوشدیم ودر زمینه اهدای عضونام ایران مطرح شد.

 عوامل موفقیت اهدای عضو در مرگ مغزی

وی با اشاره به دو عامل موفقیت اهدای عضو از بیمار دچار مرگ مغزی می گوید:باید همه کشورسیستم اهدای عضو فعال داشته باشد . برای مثال   واحد فراهم آوری یا حداقل شناسایی وارجاع به مراکزدرمانی مرگ مغزی را داشته باشد. تاسال 92، توانستیم در زمینه گرفتن رضایت از خانواده بیمار، رتبه اول و در زمینه اهدای عضو رتبه سوم را در دنیا کسب کنیم .  من  به وزارت بهداشت دعوت شدم  تا به عنوان رئیس اداره پیوند وبیماری های خاص  فعالیت کنم.طبق الحاقیه جلسه روسای دانشگاه ها در سال 82، که کلیه دانشگاه ها را موظف کرده بود واحد فراهم آوری یا شناسایی داشته باشند، ما از دانشگاه ها  خواستیم  در این زمینه مسئول واحد فراهم آوری و هماهنگ کننده ارشد اهدای عضو خود را معرفی کنند. با همکاری معاونان درمان دانشگاه ها، کارها با سرعت خوبی انجام  و با علم روز دنیا و دردوره های کشوری وبین المللی به تیم ها آموزش داده شد .از طرفی در شورای عالی پیوند در وزارت بهداشت سیاست گذاری ها  انجام  واقداماتی مانند ممنوعیت پیوند در بیمارستان خصوصی، ممنوعیت پیوند اتباع ودوبرابر شدن حق الزحمه فراهم آوری و پیوند و... توسط شورا تصویب شد.در این جا باید بگویم، پیوند اعضا از فرد دچار مرگ مغزی رایگان است یعنی اهدا کننده مبلغی پرداخت نمی کند وگیرنده هم مبلغی برای عضو دریافتی نمی پردازد و هزینه بستری شدن ، حق الزحمه تیم ها وبیمارستان را دولت تقبل می کند.در شورای عالی بیمه تصویب شد که هزینه های بیمارستانی پیوند را بیمه وحق الزحمه را دولت پرداخت کند اما هنوز سهم بیمه به رغم تصویب شورای عالی بیمه اجرایی نشده است .از سال 83 متوجه شدیم، مردم اطلاع کافی از اهدای عضو ندارند و به اقدامات فرهنگی نیاز است. در این زمینه هم ما شروع به کار کردیم، رایزنی با صدا وسیما و نهاد های مختلف انجام شد.از جمله کارهای فرهنگی در این حوزه برگزاری جشن نفس و جشنواره نفس بود که تلاش شد به بهترین نحو انجام شود  کم کم متوجه شدیم چه برای  فعالیت های فرهنگی ،چه مددکاری و...حرکت در بدنه دولت سخت است وموارد زیادی وجود دارد که باید به آن ها نیز توجه کرد از جمله ، ممکن است فرد دچار مرگ مغزی نان آور خانواده بوده وبعد از درگذشت وی خانواده او دچار مشکل شوند و موارد  این چنینی که نیاز به پیگیری دارد .بنابراین انجمنی را راه اندازی کردیم که با ارتباط با نهاد های مختلف بتواند فعالیت های فرهنگی ومددکاری و ... را انجام دهد .در سال 94 انجمن اهدای عضو شکل گرفت تا همه فعالیت ها در قالب انجمن انجام شود؛ اقدامات زیادی از جمله وارد کردن موضوع اهدای عضو درکتاب های درسی دانش آموزان وتلاش برای ثبت تمایل به اهدای عضو  در گواهی نامه رانندگی، برگزاری جشن نفس و جشنواره نفس در سطح تخصصی و... انجام شد. هم اکنون انجمن هشت شعبه دارد ودر شهرهای مختلف فعالیت می کند .

پیوند کلیه بیشترین نیاز

در همه کشورها نیاز به پیوند کلیه بیشتراز بقیه اعضای بدن است ودرهر مرگ مغزی امکان استفاده از دو کلیه وجود دارد. طبق آماردر کشور ما  پنج تا هشت هزار مرگ مغزی در سال رخ می دهد که براساس آمارجهانی باید 50 درصد آن  قابل استفاده باشد، یعنی 2500 تا 4000 مورد؛ درحالی که  در ایران از این تعداد یک چهارم استفاده می شود.به بیان دیگر اعضای کمتر از هزار نفر در سال اهدا می شود.حدود بیش از 25 هزار بیمار نیازمند داریم که روزی هفت تا 10 نفر به دلیل نرسیدن عضو فوت می کنند.یعنی هر دو تا سه ساعت یک نفر فوت می کند .بیشترین مرگ مغزی بین 20 تا 40 سالگی اتفاق می افتد، در حالی که در کشورهای دیگربازه سنی  افزایش یافته است واین نشان می دهد که حوادث کاهش یافته وبیشترمرگ مغزی آن ها  مربوط به سکته ، تومور یا خونریزی مغزی است ولی در ایران بیشترین آمار مرگ مغزی مربوط به حوادث ( به ویژه تصادف)  است .ما در انجمن در زمینه اهدا از فرد زنده فعالیت نداریم . با افزایش تعداد اهدای عضو، حدود سه سال است آمار پیوند کلیه از فرد دچار مرگ مغزی، از آمار پیوند از فرد زنده بیشتر شده است.در همه موارد، عمل پیوند تحت پوشش وزارت بهداشت و پیوند کلیه نیز تحت پوشش بیمه است؛ بعد از پیوند کلیه فرد گیرنده تحت پوشش بیمه قرار می گیرد ولی در مورد دیگر اعضا چنین نیست.وی در پاسخ به این سوال که در زمینه اهدای عضو به گردشگران، در حوزه توریسم درمانی چه اقداماتی انجام شده است، گفت: هر چند توریسم درمانی در زمینه های دیگر پسندیده است ولی در زمینه پیوندعضو پسندیده نیست وجنبه های  ناخوشایندی دارد ودر دنیا از آن پرهیز می شود . پس از ممنوعیت پیوند اتباع در ایران، تیم هایی مثل تیم های شیراز و مشهد در برنامه هایی بسیارمنسجم، اقدام به تربیت جراحان کشورهای همسایه و کمک به آن ها در انجام پیوند کردند تا بتوانند آن کشورها را از نظر انجام پیوند مستقل کنند.

چگونگی دریافت  کارت  اهدای عضو

وی می افزاید: این که فرد نظر خودش را قبلا( در زمان زنده بودن)، اعلام کرده باشد، مهم است؛ زیرا در زمان مرگ مغزی کمتر با واکنش منفی اطرافیان رو به رو می شویم. حتی می توان نظرخود را  شفاهی اعلام کرد .قبلا روند دریافت کارت اهدای عضو طولانی بود اما اکنون به دستور وزیر سامانه اهدای عضو راه اندازی شده است  .این سایت مربوط به انجمن است و از همه جای کشورقابلیت دسترسی دارد.از طرفی افراد می توانند تصویر کارت را پرینت بگیرند یا ذخیره کنند. همچنین با ربات فضای مجازی به عنوان  ehdaozv_ bot @  می توان در عرض کمتر از یک دقیقه کارت اهدای عضو دریافت کرد.از بیمارایست قلبی می توان نسوج را اهدا کرد .در دنیا چون مرگ مغزی کم است، با روش خاصی می توان از بیمار دچار مرگ قلبی هم عضو اهدا کرد اما کیفیت ارگان پایین تر است . وی می افزاید:البته افراد مبتلا به سرطان پیشرفته،عفونت فعال وایدزنمی توانند عضو خود را اهدا کنند. با این توضیحات خانم دکتر نجف زاده، اهمیت فرهنگ سازی برای ترغیب  خانواده های بیمار دچار مرگ مغزی به اهدای عضو مشخص می شود. شاید ماهم روزی به عضو پیوندی نیاز پیدا کنیم  یا شاید ماهم بتوانیم جان هشت نفر را نجات دهیم.