نخستین نشانه‌های تاریخی از وجود ساز کمانچه در کتاب «موسیقی الکبیر» ابونصر فارابی در قرن چهارم هجری دیده شده‌است. فارابی در کتابش، از کمانچه با نام عربی آن، یعنی «رباب» یاد می‌کند. این ساز در دوران صفویه و قاجاریه جزو سازهای اصلی موسیقی ایران بوده‌است. مرحوم «روح‎ا... خالقی»، یکی از شاخص‌ترین چهره‎های موسیقی ایرانی و آهنگ ساز سرود معروف «ای ایران»، در کتاب «سرگذشت موسیقی»، بخش کوتاهی را به ساز کمانچه اختصاص داده‎است؛ او در این بخش، به تاریخچه کمانچه و ماجرای مهجور شدنش بعد از ورود ویولن، اشاره می‎کند: «موسیقی‌دان‎های قدیم ایران در کتاب‎های خود، سازها را دو دسته کرده‎اند: یکی آلات زهی، دیگری آلات بادی. زهی‌ها دو نوع بوده اند؛  یکی مثل قانون و سنتور برای هر صدایی، یک سیم روی ساز بسته می‎شده و روی آن رشته‎ها انگشت نمی‎گذارند. نوع دوم، آن‎هایی‎که روی رشته‎ها انگشت‎های دست چپ نوازنده، تکیه می‎کرده مانند بربط (عود) و رباب. ساز اخیر، که اول دو سیم داشته بعدها یک سیم دیگر به آن اضافه شده و با کمانه به صدا درآمده همان است که ما امروز به آن کمانچه می‎گوییم. در تالار عمارت چهل‎ستون اصفهان، جزو نوازندگان، یکی هم کمانچه می‎نوازد. از دوره صفویه به بعد، کمانچه یکی از ارکان موسیقی ایران به شمار آمده‎است که کمان آن پس از این‎که بعدها در دوره مظفرالدین شاه ویولن به ایران آمد، نام خود را از دست داد و به «آرشه» که کلمه فرانسوی است تبدیل شد. چون کمان را روی این ساز می‎کشند، به کمانچه‎کشی مرسوم شده است. وقتی ویولن به ایران آمد، چون دارای چهار سیم بود، کمانچه‎کش‎ها هم یک سیم آخر را به تقلید ویولن اضافه کردند و چون در طرز نواختن، خیلی شبیه به ویولن بود، کمانچه‌کش‌ها معلم ویولن شدند». کمانچه تا مدت‎ها مغلوب همتای غربی‎اش، ویولن، باقی ماند اما آن صدای بی‎همتا و آن حزن دلکشش اجازه نداد برای همیشه از یاد برود. «علی‎اصغر بهاری»، نوازنده جوانی که در خاندانی اهل موسیقی به دنیا آمده‎بود، در سال‎های دهه 30 ویولن را خیلی خوب می‎نواخت و با کمانچه هم آشنایی داشت. بهاری که می‎دید روزبه‎روز بر شمار نوازندگان ویولن افزوده می‎شود و کمانچه 40-30سالی است که متروک مانده، تصمیم می‎گیرد به تیمار کمانچه سنتی بپردازد. کمانچه بهاری، برای نخستین بار از رادیو پخش می‎شود؛ ساز فراموش‎شده دوباره جای خودش را در دل شنونده‎ها باز می‎کند و کم‌کم به روزگار پر رونقش برمی‎گردد. چندی بعد، «روح‎ا... خالقی»، که آن زمان رئیس هنرستان عالی موسیقی بوده، از بهاری می‎خواهد کلاسی را برای کمانچه در هنرستان اداره و با ارکستر سازهای ملی هم همکاری کند. برخی از شاگردان پیشرفته ویولن، در کلاس کمانچه بهاری به شاگردی نشستند و بعدها خودشان استادان کمانچه شدند. تا امروز، غیر از علی‎اصغرخان بهاری، استادان چیره‎دست دیگری هم به ادامه حیات و کمال کمانچه کمک کرده‎اند؛  «مجتبی میرزاده»، «داوود گنجه‎ای»، «علی‎اکبر شکارچی»، «درویش‎رضا منظمی»، «سعید فرج‎پوری» و «اردشیر کامکار»، آشناترین و برجسته‎ترینِ این چهره‎ها هستند.