printlogo


با جالب‌ترین ویژگی‎های برخی حیوانات اطرافمـان آشنا شویم
جانداران شگفت‌انگیز جهان ما
مهین ساعدی

طبیعت پر است از شگفتی و رمز و راز و پر از جانداران عجیب و غریب. در عمق اقیانوس‌ها و بطن جنگل‌ها و بیابان‌ها، هزاران گونه حیوان زندگی می‌کنند که هرچند آن ها را می شناسیم و زیاد اسمشان را شنیده‎‏ایم، اما برخی ویژگی‎های عجیب و غریبی دارند که شاید تا به حال نمی‎‏دانستید و با شنیدنش، تعجب کنید. امـروز می‌خواهیم گشت و گذاری داشته باشیم در دنیای شگفت‌انگیز حیات‌وحش تا با جالب‌ترین ویژگی‌های جانورانــی که همیشه ساده از کنارشان گذشته‌ایم، آشنا شویم. با ما همراه باشید.

 

 

 

خفاش

پرنده‎ای که پر ندارد، با چشم های جادویی

در میان حیوانات، شاید هیچ موجودی به اندازه خفاش‎ خارق‎العاده نباشد. تقریباً هیچ چیز نمی‌تواند از دید او پنهان بماند و فرار کند. خفاش‌ها حتی می‌توانند اشیایی را که به نازکی تارِ مو هستند، تشخیص دهند. فناوری هیچ هواپیمای بی سرو صدایی نمی‌تواند به پیچیدگی پرواز خفاش‎ها باشد. در دنیا بیش از 1000 نوع خفاش وجود دارد. آن ها نه تنها دارای رنگ، جثه، وزن و اندازه متفاوتی هستند که از نظر نحوه زندگی و خورد و خوراک هم دارای اختلاف‏اند. بعضی حشره‎خوار، بعضی گیاه‎خوار و تعداد بسیار معدودی هم خون خوار هستند. خفاش‏‎ در حالی‎‏که پرنده‎ای چابک و سریع پرواز است، فاقد پر است! بال‌های آن ها به جای پوست و پر، جنسی همچون چرم دارد که حالت ارتجاعی‌اش به خفاش امکان پرواز می‎دهد. همچنین مانند دیگر پستانداران دندان دارند و قسمت‌هایی از بدنشان را مو پوشانده است. جالب است بدانید خفاش ماده به جای تخم‎‏گذاری، باردار می‎شود.

   خفاش ماده، یک مامان توانمند
خفاش‏ها از تمیزترین حیوانات‎اند، فصل جفت‎گیری شان پاییز است اما بعضی از گونه‎های آن ها قادرند حاملگی خود را با نگهداری سلول‏های نر در بدنشان، مدت‏ها به عقب بیندازند و دوران بارداری را در فصل بهار و ایام گرمی هوا سپری کنند. خفاش ماده در هر بارداری، تنها یک نوزاد به دنیا می‎آورد ولی به طور نادر، گاهی هم دوقلو می‎زاید. هنگام شیر دادن، مادرها و نوزادان دور هم جمع می‌شوند و با تشکیل گروه بزرگی، هوای غار را با حرارت بدنشان گرم می‌کنند. تامین غذای نوزاد هم به عهده مادر است و شب هنگام که مادر برای یافتن غذا به پرواز درمی‎آید، بچه‎، خود را به موهای مادر می چسباند و تا پایان شکار همراه اوست. این همراهی و مراقبت و مواظبت تا چهار هفته ادامه دارد. در این مدت بچه‌خفاش کاملا رشد کرده، قادر به پرواز و شکار می‌شود و پی سرنوشتش می‎رود.
   عجایب زندگی خفاش‌ها
در ایام گرمی هوا، یعنی بهار و تابستان و اوایل پاییز لایه‎ای چربی بدن خفاش را می‎پوشاند و موجب افزایش وزنش می‎شود و در واقع همین لایه چربی، ذخیره غذایی است که سوخت و ساز ایام خواب زمستانی او را تامین می‎کند اما مصرف ذخیره غذایی او در ایام بیداری، خیلی زیاد می‎شود و اگر زودتر از بهار بیدار شود، به مشکل کمبود مواد غذایی دچار و چه‏بسا با خطر مرگ مواجه شود. خفاش‌ها جانورانی اجتماعی هستند و به‌طور گروهی زندگی می‎کنند، به خواب می‏روند و در خواب‎های زمستانی از گرمای بدن هم بهره‎مند می‏شوند. آن ها هر شب برای تغذیه خود، بین هزار تا سه هزار حشره بزرگ و کوچک را شکار کرده و می‎‏خورند. خفاش «پوزه خوکی» تایلند با قدی به طول 5/2 سانتی‎متر و وزنی حدود دو گرم، کوچک‎ترین آن هاست و خفاش «روباه پرنده»، بزرگ ترین آن ها به شمار می‏رود. جثه روباه‌پرنده خیلی بزرگ تر از خفاش‏های معمولی و در حد یک توله سگ یا بچه گربه است؛ منتها توله سگ یا بچه گربه ای با بال هایی که فاصله دو سر آن ها گاه به دو متر می‏رسد و امکان و قدرت پرواز سریعی را به او می‏دهد.
 
 
پنگوئن
نمونه کامل کار تیمی و رفاقت
پنگوئن‎ها، یکی از انواع پرندگانی هستند که نمی‎توانند پرواز کنند، اما خیلی خوب شنا می‎کنند و بیشتر زندگی‏شان را در دریا می‎گذرانند. آن ها پرهای ضد آب و براقی دارند که به خشک نگه داشتن بیشتر پوستشان کمک می‏کند. با این که نسبت به اکثر پرندگان، پرهای بیشتری دارند، اما هر سال پرهای قدیمی‌شان می‏ریزد و پرهای جدیدی جایشان رشد می‏کند. «شاه پنگوئن» بزرگ ترین گونه این پرندگان است. قدش در حال ایستاده حدود یک متر است و تقریبا 41 کیلوگرم وزن دارد چراکه زیر پوستش، لایه ضخیمی از چربی دارد که به وی تحمل زمستان‎های سخت قطب را می‏دهد. آن‏ها در فروردین ماه هر سال، یعنی وقتی پاییز قطب جنوب شروع می‏شود، دریا را که مملو از مواد غذایی است ترک می‏کنند. و در حالی‌که برای سرمای سخت پیش‎رو لایه چربی ضخیمی تدارک دیده‎اند، به طرف جنوب روی یخ‌ها به حرکت در می‌آیند و وقتی به زمین خشک می‎رسند، با وجود سرمای زیاد جفت گیری می‌کنند. در ماه‌های اردیبهشت و خرداد پنگوئن ماده یک تخم می‏گذارد و بلافاصله آن را تحویل پنگوئن نر می‏دهد. پنگوئن نر آن را در میان پاهای پره‏دار که پر از رگ‏های خونی است و در نتیجه کاملا گرم است به مدت 45 روز نگه می‎دارد و پنگوئن ماده به دنبال غذا می‌رود. ماده به محض این که تخم را تحویل داد به دریا می‌رود تا جبران مافات کند و وقتی که انرژی و وزن اولیه‏اش را کسب کرد در حالی که چندین کیلوگرم ماهی در شکم خود ذخیره کرده است، به محل تخم‌گذاری باز می‌گردد. تا هنگامی که پرنده ماده از دریا باز می گردد، پرنده نر سه ماه تمام غذا نخورده است و بیش از یک سوم وزنش را از دست می‏دهد. طی این مدت جوجه هم از تخم بیرون آمده و پدر و فرزند غذای کاملی از غذای نیم هضم شده بدن مادر می‏خورند. جالب است بدانید وقتی هوا توفانی و کولاک می‎شود، پنگوئن‏ها در کنار هم تجمع می‎کنند تا گرم شوند.
   ساکن در سرزمین‌های دورافتاده
جالب است بدانید پنگوئن‌ها در آب و هواهای مختلف، از مناطق گرمسیر استوایی تا قطب جنوبِ یخ زده زندگی می کنند. این پرندگان در جزایری که جانوران درنده ندارد یا روی بخش های دورافتاده یک قاره زندگی می کنند. هیچ کس نمی داند چرا این پرندگان، معمولا سرزمین‌های عجیب و ناسازگار، با سرمای شدید و آب و هوای غیرقابل پیش‌بینی را برای تولید مثل انتخاب می‌کنند. اما موفقیت آن ها در تولید مثل و تضمین بقای نسل نشان دهنده انتخاب صحیح آن هاست.پنگوئن ها بسیار باهوش اند و اگر از دور، حرکت های جمعی شان را ببینید، متوجه خواهید شد که آن ها در زندگی جمعی و گروهی بسیار هماهنگ زندگی می کنند و از هم زیستی مسالمت آمیزی برخوردار هستند. ضمن این که پنگوئن ها بسیار باهوشند و از قدرت درک بسیار بالایی برخوردارند و با انسان ها هم روابط عاطفی خوبی برقرار می کنند.
 
 
فیل
منظم ترین حیوان جنگل
فیل‌ها در شبکه‌های منظم اجتماعی زندگی می‌کنند؛ هرچند زندگی اجتماعی فیل‎های نر با ماده کمی متفاوت است. فیل ماده تمام زندگی خود را در گروه‏های خانوادگی متشکل از مادران، دختران، خواهران و خاله‎ها می‌گذراند. این گروه‏ها توسط فرزند ارشد دختر یا مادرخانواده ایجاد می‌شود. در حالی که فیل‌های نر بالغ، معمولا تنها هستند. عاج‌های فیل، دومین دندان‌هایش هستند. عاج‌ها به طور مداوم رشد می‌کنند و در فیل نر بالغ به 18 سانتی‎متر هم می‌رسد. وزن دندان فیل بیش از سه کیلوگرم است. فیل بزرگ‌ترین پستاندار روی خشکی است. فیل هندی، فیل ساوانا (فیل بیشه‎زارها) و فیل جنگل، سه گونه باقی مانده از انواع فیل‎ها هستند. این حیوانات هر روز به نوشیدن حدود 210 لیتر آب و خوردن 150 کیلوگرم سبزیجات نیاز دارند. فیل‎های ماده وقتی 12 ساله هستند، بچه به دنیا می‎آورند و دوره بارداری‏شان 22 ماه است. فیل‌ها شکارچی طبیعی ندارند و خطر اصلی برایشان از جانب انسان‏هاست. پوست فیل یک اینچ (5/2  سانتی متر) ضخامت دارد، اما اگر مورد حافظت قرار نگیرد، خورشید می‏تواند آن را بسوزاند. فیل‏ها از گل و لای برای پوشاندن پوست و محافظت از آن در مقابل نور خورشید استفاده می‌کنند و با تولید صداها و ایجاد لرزش در زمین با استفاده از پاهایشان، با یکدیگر ارتباط برقرار می‏کنند.
   خرطوم ۱۴۰ کیلوگرمی
خرطوم فیل، تلفیقی از بینی و لب فوقانی است که کارآمدترین اندام فیل است. فیل با استفاده از خرطومش می‏تواند غذا را بلند کند، آب را بمکد و سپس آن را به دهانش بریزد. طول خرطوم فیل می‎تواند به حدود دو متر و وزنش به بیش از140 کیلوگرم برسد. بعضی از دانشمندان معتقدند خرطوم فیل از 000/100 عضله ساخته شده اما استخوان ندارد .فیل‌ها می‌توانند شنا کنند. آن ها در آب عمیق از خرطومشان مثل لوله‌تنفس استفاده می‌کنند و به‌وسیله آن نفس می‏کشند. فیل‌ها دو  الی سه ساعت در روز می‏خوابند و بقیه وقتشان را صرف غذا خوردن می‎کنند. غذای مورد علاقه‏شان هم اقاقیاست. آن ها از مورچه فراری‎اند چون مورچه‎ها می‏توانند به خرطوم حساس فیل، صدمه بزنند. جالب است بدانید بچه فیل‏ها خرطومشان را می‌مکند و این کار حس تسلی خاطر به آن ها می‎دهد؛ درست مثل انگشت مکیدنِ نوزاد انسان. فیل‏هایی که در اسارت باغ‌وحش‌ها زندگی می‏کنند می‏توانند از خرطومشان برای مقاصد هنری استفاده کنند: قلم مو را نگه دارند و تصاویر مختلف را رنگ کنند.
   فیل‎های باهوش و فهمیده
فیل‏ها زمانی که یکی از اعضای گله شان را از دست می‏دهند، «مراسم خاک سپاری» برگزار می‏کنند. اطراف جسد جمع می‏شوند و مدتی را در سکوت سپری می‎کنند و قبل از این که محل را ترک کنند با شاخه‏ درختان جسد را می‌پوشانند. شاید باور کردنی نباشد اما فیل‏ها می‏توانند خودشان را در آینه تشخیص بدهند، در حالی‌که فقط تعداد کمی از جانوران از این توانایی برخوردارند. دندان‏های کرم خورده، در طول عمر فیل تا هفت بار جایگزین می‌شود. فیل‏ها گوش‏هایشان را به هم می‎‏زنند تا خودشان را خنک کنند. فیل‎ها 60-70 سال در حیات وحش زندگی می‎کنند و در اسارت می‎توانند بیش از 80 سال عمر کنند. مغز فیل با جرم بیش از پنج کیلوگرم (11 پوند)، بزرگ تر از مغز هر جاندار دیگری در خشکی است. طیف گسترده‌ای از رفتارهای مرتبط با هوش از جمله رفتارهایی در ارتباط با غم و اندوه، موسیقی، هنر، نوع دوستی، بازی، استفاده از ابزار، شفقت و خود آگاهی، در فیل‌ها مشاهده می‌شود.
 
 
دلفین
خوش‌قلب‌ترین حیوان کره‌زمین
دلفین‏ها از جمله حیوانات ما قبل تاریخ به شمار می‎روند. اجداد دلفین‎ها 50 میلیون سال پیش زندگی می‌کردند. آن‎ها در ابتدا در آب‎‏های کم عمق زندگی و شکار می‎کردند، اما به تدریج و کم کم خود را به زندگی در آب‎های عمیق وفق دادند. به صورت تقریبی ۴۰ گونه دلفین وجود دارد که در ۱۷دسته گوناگون رده‌بندی شده‌اند. دلفین‌ها همانند دیگر پستانداران، فرزندانشان را به دنیا می‌آورند و به آن‌ها شیر می‌دهند. آن‌ها از توانایی‌هایی چون تولید سونار (ردیاب‌های صوتی) و شنوایی بسیار قوی برای یافتن طعمه‌هایشان بهره می‌گیرند. غذای این جانوران، ماهی است. آن‌ها از جمله باهوش‌ترین حیوان روی زمین هستند و روش‌های منحصر به فردی برای شکار و برقراری ارتباط دارند. به دلیل توانایی‌های ذهنی بالا، ظاهر دوستانه، و جنب و جوش همیشگی‌شان، دلفین‌ها از گذشته و در طول تاریخ توجه انسان‌ها را به خود جلب کرده‌اند.
   دلفین‌ها هم اسم دارند
اگرچه پوست دلفین‌ها بسیار صاف به نظر می‌رسد اما آن ها در مقطعی از زندگی خود یعنی در بدو تولد، مقدار کمی مو شبیه سبیل، درست مانند انسان‌ها پشت لب بالایی خود دارند اما به دلیل تماس مداوم با آب، این موها خیلی زود می‌ر‌یزند. این تصور که دلفین‌ها به دلیل نداشتن تارهای صوتی با استفاده از دهان خود صدا تولید می‌کنند هم اشتباه است، چون تمام صدایی که ما از دلفین‌ها می‌شویم به کمک سوراخ بینی آن ها تولید می‌شود. هر دلفین یک صوت اختصاصی و انحصاری دارد که در اجتماع آن ها به عنوان یک اسم در نظر گرفته می‌شود. کوچک ترین دلفین دریاها گونه «پرپیز» در دریای «کرتز» واقع در خلیج کالیفرنیا زندگی می‌کند که طولش 5/1 متر و وزنش ۵۰ کیلوگرم است. بزرگ ترین نوع دلفین هم «اُرکا»ست که جنس نر آن تا هشت متر رشد می‎کند و وزنش تا شش تن هم می‎رسد! دلفین‏ها به‌صورت گروهی (کوچک و بزرگ) زندگی می‌کنند که برخی از این گروه‏ها شامل ۱۰۰۰تا ۸۰۰۰ دلفین است و در هر گروه دلفین‎های ماده در مرکز قرار می‌گیرند و توسط دلفین‌های نر محاصره می‌شوند.
   دلفین‌ها همراه با گونه‌های مختلف سفر می‌کنند
برخی دلفین‌هایی که به آب‌های همسایه سفر می‌کنند، اغلب سبب شکل‌گیری نژادهای تلفیقی از دلفین‌ها می‌شوند. دلفین‌ «پهلوسفید» بومی اقیانوس آرام، یکی از همین نمونه‌هاست که از آمیزش دلفین و نهنگ شکل گرفته است. این پدیده در دلفین‌ها به دلیل ویژگی‌های معاشرتی، مهربانی و کنجکاوی که دارند، تعجبی ندارد. آن چه که دلفین‌ها در مشاهده اشیای رنگی می‌بینند هنوز برای محققان ناشناخته است. مطالعات رفتارشناسی نشان می دهد که دلفین‌ها به نور واکنش نشان می‌دهند در حالی‎که در مقابل مشاهده رنگ، واکنشی از خود نشان نمی‌دهند. دلفین‌ها همچنین به دلیل نداشتن ناحیه بویایی در مغز خود، قادر به تشخیص بو نیستند و حس بویایی ندارند. آن ها شناگران، غواصان و شیرجه زنان ماهری هستند و کمک‏های زیادی به انسان‌ می‏کنند. به ماهی‏گیران کمک می‏کنند تا ماهی بیشتری صید کنند، به غواصان کمک می‎کنند تا کشتی‏های غرق شده را پیدا کنند، از غرق شدن شنا گران در دریا جلوگیری می‎کنند و حتی به پزشکان کمک می‏کنند تا خیلی از مشکلات رفتاری کودکان را درمان کنند.

منابع: زیست بوم، مجله دنیای حیوانات، ایسنا، نمناک