پرونده
تعداد بازدید : 109
نقاهتگاه بیماران صعبالعلاج
نقاهتگاه مخصوص بیماران صعبالعلاج و روبهمرگ چیست وجودش چه ضرورتی دارد و در کدام کشورها پیدا میشود؟
بیمارستانها پر است از درد و رنج؛ بعضی درمانشدنی و بعضی تسکینناپذیر. دیدن دردهای لاعلاجی که روی تختهای اتاقهای کوچک و دلگیر کش میآیند، از غمانگیزترین صحنههای بشری است. بیمارانی که پزشکان از آنها قطع امید میکنند، روزهای آخر عمرشان را در بیمارستان میگذرانند با اینکه هم درمانگران و هم خانوادههایشان میدانند کاری از انبوه داروها و سیمهای متصل به بدن آنها برنمیآید. سالهاست که این نوع درمانهای بیفایده در دنیا جای خودش را به مراقبتهای تسکینی دادهاست؛ مراقبتهای خانگی یا اسکان در نقاهتگاهها که هدفش فراهم کردن محیطی آرام و خوشایند برای آنهایی است که چشمانتظار مرگاند. گفته میشود سالانه حدود ۴۰میلیون نفر در دنیا نیازمند استفاده از مراقبتهای طب تسکینی هستند و فقط ۱۴درصد از آنها، این مراقبتها را دریافت میکنند. «هاسپیس»، نام نقاهتگاههای رو به افزایشی است که بیماران لاعلاج می توانند روزهای آخر عمر را در آرامش و به همان نحوی که دوست دارند، سپری کنند. در پرونده امروز، درباره هاسپیس و بهترین نمونههایش در دنیا خواهیدخواند.
در نقاهتگاه چه خبر است؟
اگر اولینبار است که با واژه مراقبتهای تسکینی مواجه میشوید، تعریف سازمان بهداشت جهانی از این کلمه به شما کمک میکند که بدانید درباره چه چیزی حرف میزنیم؛ «راهکاری برای ارتقای کیفیت زندگی بیماران مبتلا به بیماریهای صعبالعلاج و خانواده آنها». این مراقبتها با تشخیص بیماری شروع میشود، درطول بیماری ادامه مییابد و به سه طریق ارائه میشود؛ مراقبت تسکینی مبتنیبر بیمارستان، مراقبت تسکینی مبتنیبر مراکز هاسپیس و مراقبت تسکینی مبتنیبر منزل. بهترین مراقبت تسکینی، نوع مبتنیبر منزل است که در آن، بیمار روزهای آخر را در خانه خود یا هر محیط آشنا و دوستداشتنی دیگری که مرگ را میفهمد و میپذیرد، سپری میکند. مراقبان هم به او کمک میکنند که درد کمتری را تجربه کند و در کنار خانوادهاش هستند تا رنج آنها را تسکین بدهند. بیمارانی که به هر دلیلی امکان استفاده از این نوع خدمات را ندارند، مراقبتها را در نقاهتگاه دریافت میکنند. در هاسپیس، مرگ بهعنوان آخرین مرحله زندگی پذیرفته شده و تأکید بر خوب زندگی کردن است؛ بدون تقلای بیهوده برای بهتعویق انداختن مرگ. مراقبان، بیمار را برای معالجه تحتفشار نمیگذارند و صرفا برای ازبین بردن یا کاهش علایم آزاردهنده بیماری و ایجاد احساس رضایت در او تلاش میکنند. گروهی از متخصصان شامل پزشک، پرستار، روانشناس، مددکار اجتماعی، مراقب معنوی و البته خانواده بیمار درکنار او هستند تا به بهترین نحو از آلام او کم کنند. تیم مراقبتی در تمام تصمیماتی که در اینباره میگیرند، با بیمار و خانوادهاش مشورت میکنند. قاعده کلی در مراقبتهای نقاهتگاهی این است که شامل کسانی شود که کمتر از شش ماه از زندگیشان باقی مانده اما تصمیمگیری درباره زمان آغاز این مراقبتها به بیمار، خانواده او و پزشک معالجش بستگی دارد.
سروکله هاسپیس از کجا پیدا شد؟
هاسپیس با رویکرد نوین خود به مرگ، اقدام مدرنی بهنظر میرسد اما رد آن را در قرن نوزدهم میتوان پیگیری کرد. کلمه «هاسپیس»، اولینبار در سال ۱۹۶۷ توسط دکتر «سیسیلی ساندرز» درباره پرستاری از بیماران در آستانه مرگ بهکار رفت؛ پزشک نیکوکاری که بعدها نخستین هاسپیس را در لندن تأسیس کرد. ایده این کار، چهارسال پیشتر در ذهن ساندرز جرقه زدهبود. او در سال 1963 در سخنرانی دانشگاه «ییل»، طرح ایجاد مرکزی برای مراقبت از بیماران صعبالعلاج را با دانشجویان دانشکده پزشکی، پرستاران، مددکاران اجتماعی و کشیشها درمیان گذاشت. بعد از این سخنرانی، جنبش خدمات «هاسپیس» در چند کشور گسترش یافت. دولتها و شرکتهای بیمه درمانی به اهمیت و البته سود مادی این مراکز پی بردند و بودجههای لازم را برای ارائه خدمات نقاهتگاهی تصویب کردند. حالا شرکتهای بیمه در آمریکا ۸۰درصد هزینههای خدمات را میپردازند و ۲۰درصد بقیه از محل کمک افراد نیکوکار تأمین میشود. مهیا کردن وسایل استراحت بیمار، ابزارهای پزشکی موردنیاز، داروها و لوازم موردعلاقه بیمار در هر دو نوع مراقبتهای مبتنیبر منزل و هاسپیس، موردتوجه قرار میگیرد. در مراقبتهای خانگی، پرستاران در ساعتهای مقرر و زمانهای ضروری بر بالین بیمار حاضر میشوند و تا وقتی که لازم باشد، کنار او میمانند. بعد از فوت بیمار معمولا تا 13ماه بعد، خانواده او میتوانند از مشاوره رایگان برای مواجهه با عوارض پس از سوگ بهرهمند شوند.
نقاهتگاهها چه خدماتی ارائه میکنند؟
حالا بیش از ۱۶۰ کشور در دنیا، هاسپیس دارند. هاسپیسها میتوانند متناسب با فرهنگهای مختلف، انواع متفاوتی از آنچه تا الان گفتیم، داشتهباشند. در بعضی مناطق جهان، نقاهتگاههای مذهبی بهعنوان بخشی مرتبط با کلیساها وجود دارند که با توجه به سنت اروپایی دخالت کلیسا در امور پرستاری و درمانی و تأکید بر جنبههای معنوی مرگ، مورداقبال واقع شدهاند. مراقبت فرجهای، یکی دیگر از خدمات هاسپیسها برای بیمارانی است که نه در نقاهتگاه ساکناند و نه نیازی به حضور مراقبان متخصص در خانه دارند. این بیماران در خانه شخصیشان تحت مراقبت اعضای خانوادهشان هستند اما مراقبان آنها با توجه به وظیفه سنگینی که بر دوش دارند، هرازگاهی سروکارشان به هاسپیس میافتد. هاسپیسها در برنامه مراقبت فرجهای، فرصتی را برای استراحت مراقبان اصلی بیماران فراهم میکنند و در مدت استراحت آن ها، تیمی از مراقبهای آموزشدیده بهطور موقت پرستاری از بیمار را برعهده میگیرند. در ایران، مراقبتهای نقاهتگاهی بهشکل رسمی وجود ندارد. نبود زیرساختهای لازم و تمایل به نگه داشتن بیمار در بیمارستان تا لحظه آخر عملا زمینه های پا گرفتن هاسپیس در ایران را ضعیف کرده است، البته منهای تنها مرکز طب تسکینی کشور که در مشهد وجود دارد.
در ایران هم هاسپیس داریم؟
در سال 93 ایده تأسیس اولین هاسپیس ایران در مشهد به پیشنهاد و همت پروفسور «سیدرضا خطیب»، جراح مغزواعصاب، مطرح شد. یک مهندس معمار با هزینه شخصی پروفسور به چندین کشور ازجمله سوئد سفر کرد تا از نقاهتگاههای آنها بازدید و نقشهبرداری کند، البته با این رویکرد که برایند ایدههای موجود درقالب طراحی ایرانیزه اجرایی شود. 10 اتاق برای پذیرش بیماران درمانناپذیر، اتاقهایی برای همراهان آنها، مهدکودک و اتاق بازی بچهها و تیمی از پزشکان، پرستارها، مددیاران سلامت، مددکارهای اجتماعی و گفتاردرمانگرها، امکانات و خدماتی است که در هاسپیس مشهد درنظر گرفته شدهاست. مدتزمان پرستاری از بیماران ۱۰تا۱۵ روز است و بیمارانی که ماههای پایانی عمرشان را سپری میکنند، میتوانند از خدمات پزشکی بیرون از مرکز استفاده کنند. این هاسپیس، یک بانک دارو دارد که دارو را با پیک به بیمار میرساند و پزشکان مرکز هم بهصورت دورهای به منزل بیماران میروند و به مداوای آنها میپردازند. بهاینترتیب علاوهبر ۱۰ بیماری که در خود مرکز نگهداری میشوند، هاسپیس میتواند تا ۵۰۰ بیمار را خارج از مرکز پوشش دهد. از آنجاییکه این مرکز وقف شدهاست و بنا دارد خدماتش را بهطور خیرخواهانه ارائه کند، بیماران بهصورت رایگان پذیرش میشوند مگر اینکه خانوادهها مایل به حمایت از مرکز باشند.
بهترین هاسپیسها در جهان
آنچه تا الان درباره هاسپیس گفتیم، شامل خدمات و امکاناتش میشد اما نقاهتگاهها صرفا مراکزی برای ارائه خدمت به بیماران تسکینناپذیر نیستند؛ آنها قرار است خانه امنی برای این افراد باشند تا روزهای آخر را در محیطی خوشایند و دور از استرس سپری کنند. به همین دلیل است که هاسپیسها در نگاه اول، بیشتر از آنکه از پویایی سیستمهای درمانی کشورها خبر بدهند، هنر معماری آنها را به رخ میکشند. در ادامه با چند نمونه عالی از هاسپیسها در جهان آشنا میشویم.
مراکز مگی Maggie's Centers
مراکز مگی، شبکهای از نقاهتگاهها در بریتانیا و هنگکنگ هستند با هدف کمک به افراد مبتلا به سرطان پیشرفته. این مراکز نه بهعنوان جایگزینی برای درمانهای رایج بلکه بهعنوان محیط مراقبتی عمل میکنند و پشتیبانی، اطلاعات و توصیههای عملی به بیماران ارائه میدهند. مراکز مگی، بهصورت مجزا و مستقل توسط معماران برجستهای مثل «فرانک گری»، «زاها حدید» و «ریچارد راجرز» طراحی شدهاند و هدف اساسی همه آنها این بودهاست که تا حدامکان شبیه فضاهای بیمارستانی نباشند. معماران مگی، تلاش کردهاند هاسپیسهای این مجموعه، احساس خانه بودن را به ساکنانشان القا کنند؛ توجه به حریم خصوصی در طراحی بخشهای مختلف مرکز و استفاده بهجا از پارتیشنها و دیوارها از کارهایی است که در راستای این هدف انجام شدهاست. نکته جذاب دیگر در مراکز مگی، ارتباط تنگاتنگ آنها با طبیعت است. در تمام بخشهای مرکز، بیماران میتوانند به هر طریقی که میخواهند و میتوانند، با طبیعت درتماس باشند؛ چه تماشای حیاط از پنجرههای دلباز و چه قدم زدن در محوطه باغ.
کلبه خرس Bear Cottage
نقاهتگاه کودکان «کلبه خرس» در استرالیا، هاسپیسی برای کودکان است. در طراحی این نقاهتگاه، تلاش شدهاست ترکیبی از عمارتهای روستایی و خانههای درختی ارائه شود. هرکدام از 10 اتاق مرکز که بهنام ساحلهای محلی اسمگذاری شدهاند، با پلهای چوبی شبیه اسکله به تراس متصل میشوند. سقفهای پهن و لبهدار، بهخوبی در فضای بیرونی مرکز سایه ایجاد میکنند تا امکان استفاده از حیاط در تمام روز وجود داشتهباشد. در فضاهای درمانی مرکز، از عنصرهایی مثل نور، صدا و رایحه استفاده میشود. در «کلبه خرس»، مراقبان لباس فرم نمیپوشند. گرچه مراقبتهای پزشکی 24ساعته در دسترس است اما هیچکدام از عملهای پزشکی در فضای شخصی مرکز انجام نمیشود تا حس خانه بودن، مختل نشود. اتاقخوابها شبیه اتاقهای معمولی هستند و یک سگ لابرادور، نقش حیوان خانگی مجموعه را بازی میکند تا بچههای بیماری که بهحضور یک حیوان خانگی عادت دارند، از این بابت هم احساس حضور در خانه داشتهباشند.
هاسپیس لندن شمالی North London Hospice
نقاهتگاه «لندن شمالی» که تیمی از مراقبان را برای ارائه خدمات تسکینی دورهم جمع کردهاست، مثل مکانهای مشابه خودش در این مطلب، در طراحی بهدنبال القای حس آسودگی خانگی بودهاست؛ بنایی آجری در یکی از مناطق آرام و بدون هیاهوی شمال لندن با سقف شیروانی و حیاط جنوبی برای قدم زدن، محیطی است که اجازه نمیدهد بین این هاسپیس و خانههای دوروبرش در محله، تمایز قابلتوجهی وجود داشتهباشد. پنجرههای بزرگ و یک سالن پذیرایی برای معاشرت با مهمانان، هاسپیس لندن را از حالوهوای فضای بیمارستانی دور میکند. آشپزخانه و ناهارخوری، به حیاط راه دارند تا بیماران بهراحتی و بهاندازه کافی با طبیعت درتماس باشند. نور روز هم فضای نقاهتگاه را بهخوبی روشن میکند.
هاسپیس گرجستان غربی West Georgia Hospice
نقاهتگاه 16تخته در گرجستان، خانهای گرم و صمیمی است با شومینه، پنجرههای بزرگ، سقفهای چوبی طاقدار، درهای فرانسوی و اتاق ناهارخوری. هر دو اتاق خواب به یک پاسیو دسترسی دارند و علاوهبر خدمات معمولی مثل خشکشویی، امکان آبدرمانی هم برای بیماران فراهم شدهاست. کنار اتاق مراقبه، فضای دایرهایشکل با یک صفحه نمایش وجود دارد برای استراحت و گپ زدن. اتاقها دورتادور حیاط چیده شده و با صندلیهایی درست شبیه خانه مبله شدهاند تا احساس خانه بودن را القا کنند.
منابع این پرونده: sums.ac.ir، macsa.ir، mashhadenc.ir، re-thinkingthefuture.com، ahmm.co.uk